Nieuwe haarscherpe foto's van heelal, van stervende ster en nevel met nieuwe sterren

Ruimtevaartorganisaties NASA (VS), ESA (Europa) en CSA (Canada) hebben vier nieuwe afbeeldingen en metingen van ruimtetelescoop James Webb gepubliceerd. Op de plaatjes zijn onder meer een stervende ster te zien en een nevel waarin constant nieuwe sterren ontstaan.

Ook heeft de Webb-telescoop metingen verricht rond een exoplaneet, die om een andere ster draait dan onze zon. De metingen laten sporen van wolken en water zien.

Bekijk hieronder drie van de nieuwe afbeeldingen:

De objecten die door Webb in kaart zijn gebracht, zijn niet nieuw. Wel nieuw is de scherpte van de afbeeldingen. "Ik ben erg onder de indruk van wat ik heb gezien", zegt sterrenkundige Lucas Ellerbroek in een reactie. "Het is ongelooflijk hoe snel we hiermee extra informatie krijgen ten opzichte van wat we eerder hadden."

Ellerbroek doelt op de informatie van de beroemde Hubble-telescoop, de voorganger van Webb. "Je kunt het verschil in kwaliteit vergelijken met de camera's op de eerste mobiele telefoons en die van nu. Of met hoe scherp je opeens kunt zien als je slechte ogen hebt en een nieuwe bril opzet. We kunnen nu bijvoorbeeld ook zwakkere lichtbronnen waarnemen en infraroodlicht met een langere golflengte dan Hubble kon detecteren."

Niet één, maar twee sterren

Het meest bijzonder vindt de sterrenkundige de foto van een planetaire nevel waarin een stervende ster te zien is. "Die geeft een beeld van hoe de zon eruit zal zien als die is opgebrand: hij zal niet ontploffen, maar langzaam uitdijen. De nevel is al bekend, omdat de Hubble die ook al in beeld heeft gebracht. Maar nu is het alsof van die Hubble-foto een deken is afgehaald, waardoor je kunt zien wat eronder zit."

Zo was al bekend dat in het midden van de zogeheten Zuidelijke Ringnevel niet één maar twee sterren staan, maar dat was op de Hubble-foto niet te zien. Op de foto van de Webb-telescoop zijn in het midden wel twee lichtbolletjes te ontwaren.

Bekijk hieronder zelf de verschillen tussen de afbeeldingen van Hubble en Webb:

Volgens Ellerbroek is de toegevoegde waarde van de Webb-telescoop dat veel vragen die tot nu toe onbeantwoord waren gebleven, straks kunnen worden beantwoord door het scherpere en betere beeld. Zo kan de telescoop kleuren 'zien' die hiervoor niet zichtbaar waren, of minder goed.

Het gaat dan vooral om het kleurenpalet in de atmosfeer van bijvoorbeeld exoplaneten, die zich buiten ons zonnestelsel bevinden, legt Ellerbroek uit. Op basis van dat kleurenspectrum, dat ontstaat doordat sommige stoffen worden geabsorbeerd door de atmosfeer en andere niet, is een realistisch beeld te schetsen van een planeet, zegt hij.

"Sommige kleuren wijzen bijvoorbeeld op water", zegt de sterrenkundige. "En nu zijn er heel veel andere kleuren die we opeens kunnen zien, waar weer andere stoffen in zichtbaar zijn. We krijgen er een hele hoop extra informatie bij. En Webb gaat hofleverancier zijn van nieuwe ontdekkingen over planeten buiten ons zonnestelsel."

Sterrenstelsels van miljarden jaren oud

Gisteravond kwam al een eerste kleurenfoto naar buiten van een cluster van sterrenstelsels zoals dat er 4,6 miljard jaar geleden uitzag. Op de achtergrond zijn enkele sterrenstelsels te zien die zelfs 13 miljard jaar oud zijn. Dat is in sterrenkundetermen 'vlak na' de oerknal. Die big bang, die wordt beschouwd als het begin van het heelal, was zo'n 13,8 miljard jaar geleden.

Deze foto werd gisteravond gepubliceerd:

Op bovenstaande foto zien we maar een heel klein deel van het universum, zegt sterrenkundige Ewine van Dishoeck, die dertig jaar lang betrokken was bij de ontwikkeling van de Webb-telescoop. "Het gaat om een deel zo groot als een zandkorrel op armlengte afstand. Maar dat hele kleine stukje van het heelal zit wel tjokvol sterrenstelsels."

Het eerste licht

Het is de bedoeling dat Webb straks een beeld geeft van de vroegste ontwikkeling van het heelal. De komende maanden zal de telescoop daarvoor "nog veel dieper" gaan dan nu, zegt Van Dishoeck.

"We gaan echt terug naar de eerste sterren, het eerste licht, de eerste sterrenstelsels", legt ze uit. "De telescoop zal dan tot 50 à 100 miljoen jaar na de oerknal komen. Webb gaat ons enorm veel leren over onze oorsprong." Ter vergelijking: de Hubble-telescoop kwam tot 450 miljoen jaar na de oerknal.

De Webb-telescoop, waarvan de bouw bijna 10 miljard euro heeft gekost, werd op Eerste Kerstdag gelanceerd. Wetenschappers over de hele wereld hebben tientallen jaren aan het project gewerkt.

Zo werkt de James Webb-ruimtetelescoop: