Boerenbemiddeling moet meer zijn dan gesprekken met een oud-bestuurder

• Joram Bolle

  redacteur Online

Nederland kreeg de afgelopen week te maken met de heftigste boerenprotesten tot nu toe, zoals snelwegblokkades, boeren die politiewagens aanvielen en relschoppers die door een blokkade bij het huis van minister Van der Wal voor Stikstof heen braken. De Tweede Kamer probeerde de druk van de ketel te halen door voor te stellen een bemiddelaar te benoemen tussen kabinet en boeren.

Het kabinet weet nog niet hoe die bemiddeling vorm moet krijgen. Bemiddeling is geen verkeerd idee, zeggen deskundigen, maar het kabinet moet er niet te makkelijk over denken.

Eerst moet je het doel vaststellen. "Werkt de bemiddelaar aan een oplossing voor de stikstofcrisis, of aan de onderstroom?", zegt emeritus-hoogleraar mediation Dick Allewijn. "Die onderstroom is wantrouwen in de overheid. Eerst moet je werken aan herstel van vertrouwen."

Het probleem is volgens Allewijn dat degenen die de regels bepalen (in dit geval het kabinet) het vaak alleen maar over de inhoud willen hebben. "Terwijl burgers of andere benadeelden juist het gevoel hebben: dit is niet eerlijk. Je moet het eerst hebben over waarom het vertrouwen weg is."

Autoritair bestuur

Beleidsbemiddelaar Aik Kramer, voorzitter van de Vereniging Mediators Overheid, is het daarmee eens: "Bij conflicten over overheidsbeleid voelen burgers zich vaak niet eerlijk behandeld." Zelfs als het uiteindelijke resultaat van beleid in hun voordeel uitvalt, kunnen burgers toch boos worden als ze onrechtvaardigheid ervaren. "En andersom accepteren ze een uitkomst die nadelig is als ze het gevoel hebben betrokken te zijn."

Kramer zegt dat de overheid daar structureel in tekortschiet. "De strategie is beslissen, aankondigen, verdedigen. Dat is een autoritaire manier van besturen en mensen slikken dat niet meer."

Langs de provinciale weg tussen Steenwijk en Marknesse kijken boeren vol wantrouwen naar Den Haag:

Ook donderdag in het Kamerdebat over de stikstofplannen was die tactiek zichtbaar. Het kabinet ging akkoord met een bemiddelaar, maar premier Rutte zei ook "dat we er met elkaar eerlijk over zijn dat de snelheid en doelstellingen niet ter discussie staan." Met andere woorden: er kan wel bemiddeld worden, maar aan de plannen zelf verandert inhoudelijk niets. Dat roept de vraag op waar dan precies in bemiddeld wordt.

Kramer: "Het is natuurlijk onzin dat er niks meer aan te passen valt. Als overheid moet je de uitkomst nu even loslaten." Wellicht is de uitkomst straks dat er inderdaad niks verandert: "Maar of dat geaccepteerd wordt heeft te maken met of de boeren de kans hebben gehad voor zichzelf op te komen."

Daarbij wijst Kramer erop dat de stikstofcrisis niet alleen boeren aangaat. Als er straks een uitkomst is die weer gevolgen heeft voor andere sectoren die niet bij deze bemiddeling betrokken zijn, zoals de industrie, bestaat de kans dat zij zich weer tegen het resultaat verzetten.

Radicale boeren aan tafel?

De allereerste stap is volgens Dick Allewijn niet het overheidsverhaal nog een keer uitleggen, maar de boeren laten vertellen: "Ze hebben het gevoel dat alles allang is beslist. Er is pijn van vroeger. Breng hun belangen in beeld en daarna kun je vragen: staan jullie open voor ons verhaal? Een uitkomst zou kunnen zijn dat je verschillen erkent en ook een gezamenlijk belang formuleert."

Voor elke succesvolle bemiddeling is het noodzakelijk dat beide partijen echt willen praten. "Als je in vijandige modus staat, werkt het niet", zegt Allewijn. Premier Rutte wil geen relschoppers aan tafel hebben, zei hij in het debat, maar Allewijn vindt dat ook de radicale boeren moeten worden uitgenodigd.

Kramer is het daarmee eens. De aanleiding voor een bemiddelaar is immers dat acties van radicale boeren uit de hand liepen: "Je moet de boeren opsplitsen in verschillende groepen van gematigd tot radicaal en van allemaal heb je vertegenwoordigers nodig."

Beelden van de rellen bij het huis van minister Van der Wal:

Aan de kant van de overheid moet je ook verschillende groepen in kaart brengen. "Het is een probleem met juridische, milieutechnische, wetenschappelijke en emotionele aspecten waar veel overheidsafdelingen bij betrokken zijn. Die moeten allemaal aan tafel zitten."

De regie uit handen

En dan is nog de vraag wie de bemiddelaar moet worden. Wat Allewijn betreft is het iemand die vertrouwen van beide partijen heeft en veel van de inhoud weet. Hij denkt dat er voorgesorteerd wordt op oud-minister van Landbouw Cees Veerman (CDA), die in een opiniestuk onlangs pleitte voor een crisiscomité.

Dat lijkt Kramer een slecht idee: "Iemand uit het old boys of girls-netwerk voelt vaak toch loyaliteit richting de gevestigde orde. Het zou naïef en ook doortrapt zijn als het kabinet denkt dat een oud-bestuurder met een paar gesprekjes de boel weer vlot trekt."

Het kabinet moet sowieso niet zelf de bemiddelaar aanstellen, zegt Kramer. Een bemiddeling moet gaan tussen twee gelijkwaardige partijen, en dan kan het dus niet dat het kabinet als bovenliggende partij bepaalt wie bemiddelt: "Ze zullen de regie uit handen moeten geven, bijvoorbeeld aan de Tweede Kamer."