'Ook andere rechten in gevaar' na einde landelijk abortusrecht
Voorstander of tegenstander, Amerikanen beleefden gisteren een juridische aardschok die nog lang zal nadreunen. Het Hooggerechtshof haalde een streep door de meest bekende en meest bevochten uitspraak die datzelfde Hof ooit deed. Roe v Wade uit 1973, waarin het landelijk recht op abortus werd vastgelegd, is ongedaan gemaakt.
Als Amerikanen van deze uitspraak iets leren, dan is het dat verworven rechten nooit absoluut zijn. Nieuwe tijden brengen een nieuwe politieke werkelijkheid, waarin een recht als abortus gewoon weer kan verdwijnen. Lange tijd leek dat ondenkbaar en ging de trend richting meer rechten, meer persoonlijke vrijheden, meer zelfbeschikking. Daaraan komt nu een einde; de uitspraak van gisteren lijkt niet op zichzelf te staan.
Want de uitspraak is ook ongewoon voor het Hooggerechtshof zelf. De rechters zijn gewoonlijk voorzichtig met al te radicale stappen en maken niet snel een eerdere uitspraak van hun eigen Hof ongedaan. Door Roe v Wade te schrappen, bleken zes van de negen rechters van het Hof bereid beide dingen nu wel te doen.
Hof is politieker
De motivaties die deze conservatieve rechters bij hun oordeel voegden, hadden veel weg van het vereffenen van een oude rekening. "Roe v Wade was een reusachtige fout", schreef rechter Samuel Alito, "een besluit met schadelijke consequenties".
Het duidt erop dat het Hooggerechtshof politieker is geworden. En dat de conservatieve meerderheid van dit moment - zes van de negen rechters zijn conservatief - er niet voor terugdeinst zijn macht in te zetten.
Progressieve rechters: welke rechten volgen?
Dat komt het duidelijkst naar voren in de motivatie van rechter Clarence Thomas bij het besluit van gisteren. "We moeten nu ook andere uitspraken van dit Hof heroverwegen", schrijft hij. Thomas benoemt daarbij specifiek uitspraken waarin het recht op het gebruik op anticonceptie is vastgelegd en het recht op een relatie en seks tussen mensen van hetzelfde geslacht.
Condoomgebruik en homorechten; weinigen hadden gedacht dat de hoogste rechtbank van Amerika zich daar ooit nog over zou buigen. De drie progressieve rechters van het Hof die tegen een einde van Roe v Wade stemden, waarschuwen dan ook in hun verweer: "Ook andere rechten zijn nu in gevaar".
Volgens deze rechters hebben hun zes conservatieve collega's ideologie laten spreken, in plaats van een juridisch oordeel over Roe v Wade. Zo kan volgens de drie progressieven nu iedere oude uitspraak waar een nieuwe meerderheid van het Hof het mee oneens is, worden geschrapt. "Radicale veranderingen worden op deze manier veel te gemakkelijk, gebaseerd op niets anders dan de mening van een paar nieuwe rechters."
De felle bewoordingen van zowel Alito en Thomas als de drie progressieve rechters, duiden op grote onenigheid binnen het Hof. Niet alleen over interpretatie van de wet, maar ook over de rol die rechters in het Hooggerechtshof horen te spelen.
Dat deze beslissing van het Hof als een politieke uitspraak wordt gelezen, komt niet helemaal uit de lucht vallen. Drie van de zes conservatieve rechters die nu voor een einde aan Roe v Wade stemmen, zijn aangesteld onder president Trump. Hij beloofde tijdens zijn campagne in 2016 rechters aan te stellen die conservatieve waarden als een einde aan abortus meebrengen.
De uitspraak is daarmee een ingeloste belofte aan zijn religieus-conservatieve achterban, die historisch gezien vaak met een stem terugbetaalt. Trump en conservatieve Republikeinen hopen deze overwinning dan ook mee te nemen naar de tussentijdse verkiezingen van komende november en de presidentsverkiezingen van 2024.
Maar ook de Democraten ruiken een kans in het einde aan Roe v Wade. Onder de aanhang is veel woede over deze uitspraak en uit verschillende peilingen blijkt dat zeker 60 procent van de Amerikanen geen voorstander is van het inperken van abortusrechten. "In november staat abortus op het stembiljet", zei president Biden in een reactie. "Persoonlijke vrijheid staat op het stembiljet, het recht op privacy en gelijkheid staan op het stembiljet."
Vertrouwen senatoren geschaad
De drie rechters die onder Trump zijn aangesteld en hun politieke bedoelingen, waren al sinds hun benoeming onderwerp van debat. In hun verhoren in de Senaat zeiden ze dat ze de belangrijkste uitspraken van het Hof, zoals Roe v Wade, als lid van het Hooggerechtshof zouden respecteren.
Op basis van die belofte werden ze door een meerderheid in de Senaat goedgekeurd. Enkele senatoren zijn na de uitspraak van gisteren dan ook woest. "Deze beslissing is niet in lijn met wat de rechters mij hebben toegezegd", zei de nota bene Republikeinse senator Susan Collins.
Haar stem was doorslaggevend bij de benoeming van twee van de drie rechters. Collins is tegen het afschaffen van Roe v Wade. Ze noemt de uitspraak van gisteren "een schok voor het land die zal leiden tot politieke chaos, woede en verlies van vertrouwen in onze overheid."
Hoe zit het nou met Roe v. Wade? En waarom is abortus al jarenlang zo'n heet hangijzer in de Verenigde Staten? Correspondent Marieke de Vries legt het uit:
