Hoe het OMT ouderen over het hoofd zag bij start pandemie
Woensdag komt de Onderzoeksraad voor de Veiligheid (OVV) met een rapport over de Nederlandse aanpak van de coronacrisis tijdens de eerste golf. Volgens bronnen gaat de OVV zeer kritisch oordelen over de corona-aanpak in de verpleeghuizen.
In de eerste maanden van de pandemie zijn duizenden ouderen binnen en buiten verpleeghuizen overleden aan de gevolgen van covid-19. Soms stierven ze zonder naasten aan hun bed door het bezoekverbod dat toen van kracht was.
De NOS blikt terug op de beginperiode van de coronacrisis met drie leden van het Outbreak Management Team (OMT) die daar speciaal vanwege hun kennis over de ouderenzorg aan deelnamen. Ze vinden dat er destijds binnen het OMT te weinig aandacht was voor de problemen van kwetsbare ouderen en verpleeghuizen.
Ouderenzorg ontbrak
De drie specialisten waren niet betrokken bij de eerste vier adviezen die het OMT tussen eind januari en begin maart 2020 naar buiten bracht over corona. In die periode bestond dit belangrijkste adviesorgaan voor het kabinet voornamelijk uit microbiologen, virologen, intensivisten en publieke gezondheidsdeskundigen. De ouderenzorg was niet vertegenwoordigd.
Pas vanaf 17 maart schoven er drie ouderenzorgspecialisten aan in het OMT. Volgens Nienke Nieuwenhuizen, destijds voorzitter van de vereniging voor specialisten ouderengeneeskunde (Verenso), gebeurde dit op haar initiatief. Ze kwam na "detectivewerk" uit bij Aura Timen van het RIVM, tevens secretaris van het OMT.
"Timen zei tegen me dat het OMT tot op dat moment nog niet veel kennis had over de verpleeghuizen, en dat ze mijn hulp goed konden gebruiken. Ik heb toen ook gezegd dat ze meer ouderenspecialisten erbij moesten betrekken", zegt Nieuwenhuizen.
Het RIVM nodigde ook hoogleraar ouderengeneeskunde Cees Hertogh uit om deel te nemen aan het vijfde OMT-overleg. De eerste vergaderingen staan hem nog goed bij. Het ontbrak daar volgens Hertogh geregeld aan kennis van en begrip voor de complexe situatie in de verpleeghuizen.
Dat bleek bijvoorbeeld toen er in maart over het gebrek aan persoonlijke beschermingsmiddelen zoals mondkapjes werd gesproken. De specialisten ouderenzorg wilden dat er in het verslag zou komen te staan dat mondkapjes in verpleeghuizen gebruikt moest worden, maar andere OMT-leden waren het daar niet mee eens.
"Ze zeiden dan dat wij een claim legden op de mondkapjes terwijl we eerst maar eens onze infectiepreventie zoals handen wassen op orde moesten krijgen in de verpleeghuizen. Daar ben ik toen heel erg boos over geworden", zegt Hertogh. "Er was ook een suggestie van een OMT-lid of we niet zwijgend mensen konden verzorgen in het verpleeghuis omdat spreken met stemverheffing het virus zou kunnen overdragen. Kom eens langs om te kijken, dacht ik dan."
Er was ook een suggestie van een OMT-lid of we niet zwijgend mensen konden verzorgen in het verpleeghuis omdat spreken met stemverheffing het virus zou kunnen overdragen. Kom eens langs om te kijken, dacht ik dan.
Nieuwenhuizen: "Ik denk dat de anderen weinig inzicht hadden in de problematiek die speelde in de verpleeghuizen. Het was ingewikkeld om te laten zien hoe erg dat was. Dit lukt pas echt goed toen we halverwege maart een registratiesysteem in de lucht hadden."
De discussies in het OMT hebben wel snel geleid tot een beter inzicht over en weer. En dat was winst, vindt Hertogh: "Daarin zijn we gelukkig als OMT naar elkaar toe gegroeid."
Sterfte voorkomen?
De derde ouderenspecialist in het OMT is Arend Arends, geriater en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Geriatrie. Hij was pas vanaf het negende OMT, eind maart 2020, voor het eerst aanwezig. Hij vindt dat het OMT eigenlijk nog best snel gehandeld heeft. "In de loop van maart zagen we dat het virus ouderen trof en toen ben ik bij het OMT gevraagd."
Arends had zelf pas tijdens een webinar met andere zorgverleners in het tweede weekend van maart door hoe ernstig de situatie in de verpleeghuizen was: "dat was een eyeopener voor mij", zegt hij.
De oversterfte onder de alleroudsten in Nederland liep inmiddels op en bereikte halverwege april 2020 een nooit eerder vertoonde omvang. Hertogh zegt de afgelopen twee jaar veel te hebben nagedacht over de vraag of een deel van die overlijdens voorkomen had kunnen worden als er eerder en meer kennis in het OMT was geweest over de verpleeghuizen.
"Ik weet het niet", zegt hij. "Er was eigenlijk een tekort aan alles toen. Er was grote schaarste aan persoonlijke beschermingsmiddelen en testen, er was tekort aan data en tekort aan inzicht in het gedrag van het virus. Maar als we toen wisten wat we nu weten hadden we harder en sneller kunnen doorpakken."
Arends zegt dat nu duidelijk is dat de beschermingsmiddelen eerlijker verdeeld hadden moeten worden. "Zeker in het begin ontstond er een scheve situatie. Er is een tekort, waar moet je ze dan inzetten? Dat was in het ziekenhuis, maar daarbij werd gewoon vergeten dat er veel mensen thuis en in verpleeghuizen ziek werden."
Nieuwenhuizen had gewild dat er toen was geluisterd naar de kennis en ervaring van professionals op de werkvloer. "Dan hadden we eerder mondkapjes en testen gekregen en mogelijk minder zieke werknemers en bewoners gehad. We hebben er heel hard voor gestreden, maar het was heel lastig om ze te krijgen."
Lessen trekken
Beter luisteren naar de werkvloer en meer gelijkwaardigheid tussen de ouderenzorg en de rest van de gezondheidszorg, zijn wat Nieuwenhuizen betreft de twee belangrijkste lessen van de crisis. "Als wij constateren dat er iets mis gaat, is het fijn als we dat niet eerst moeten onderbouwen met cijfers voordat daarnaar geluisterd wordt."
Arends voegt daaraan toe dat er ook beter moet worden geluisterd naar de ouderen zelf: "We denken nu na over hoe we van een pandemie naar een endemie gaan en ik merk dat we weer nalaten om de ouderen zelf daarbij te betrekken."
Hertogh vindt dat ook de verpleeghuissector moet blijven investeren in optimale infectiepreventie zoals het vaker gebruiken van mondkapjes. "Na de vaccinaties in het voorjaar zijn instellingen geregeld te snel teruggegaan naar het 'oude normaal'. Toch zagen we eind vorig jaar, ondanks de vaccinaties, opnieuw een grote sterftegolf in de verpleeghuizen." Natuurlijk, erkent hij, kun je niet eeuwig in de crisismodus blijven, maar je moet wel goed voorbereid zijn als het virus weer oplaait.
