RIVM: meer schadelijke stoffen in omgeving dan Tata rapporteerde

Het RIVM ziet in de omgeving van Tata Steel veel hogere concentraties metalen en kankerverwekkende stoffen dan wat het verwachtte op basis van uitstootcijfers van het bedrijf zelf. Dat is de meest opvallende conclusie uit een nieuw RIVM-rapport over het staalbedrijf, welke stoffen er in de omgeving worden gevonden en waar die stoffen vandaan komen.

Net als andere grote industriële concerns houdt Tata Steel sinds jaar en dag zelf bij hoeveel het van welke stof uitstoot. Op basis van die milieujaarverslagen berekende het RIVM wat je in de omgeving zou moeten aantreffen. Dat werd vergeleken met metingen over wat er écht werd gevonden.

In het geval van metalen varieert het verschil tussen maximaal een factor 5 voor lood en chroom tot een factor 50 voor koper. Dat laatste betekent dat er 50 keer meer koper is gemeten dan het RIVM op basis van de milieujaarverslagen van Tata Steel berekende.

Voor fijnstof komen de gemeten en opgegeven waardes wel redelijk overeen, maar in het geval van een verzameling kankerverwekkende stoffen (zogeheten PAK's) gaat het om een factor 10 tot in een enkel geval factor 1000. Het RIVM heeft geen nieuwe metingen gedaan, maar gekeken naar data van de GGD dat verschillende meetpunten in de buurt beheert.

Tata Steel schrijft in een reactie dat de emissies worden berekend op basis van wettelijk goedgekeurde rekenmodellen. De metingen worden uitgevoerd door geaccrediteerde meetbureaus. Omwonenden zijn al langer kritisch op hoe het controlemechanisme op de uitstoot is ingericht.

Hoe kan dit?

Over hoe het kan dat er zulke grote verschillen zitten tussen wat wordt gemeten en wat wordt opgegeven, wil het RIVM geen harde uitspraken doen. Wel schrijven de onderzoekers in het rapport dat "gegevens over de uitstoot lijken niet volledig te zijn aangeleverd".

Daar zijn volgens het instituut een aantal mogelijke oorzaken voor. Vaststaat dat de uitstoot van twee onderaannemers van Tata Steel niet in de milieuverslagen staat, terwijl ze wel op het terrein actief zijn. Het gaat om Harsco, dat bekend is als bron van grafietregens, en Pelt & Hooykaas.

Een deel van het 'gat' is daardoor te verklaren, bevestigt RIVM hoofdonderzoeker Janneke Elberse. "Maar we kunnen niet weten hoeveel." Dat komt doordat Harsco en Pelt & Hooykaas hun uitstoot van metalen en kankerverwekkende stoffen niet zoals Tata Steel jaarlijks hoeven op te geven.

Ook is onbekend of alle emissies uit zogeheten 'incidenten' volledig in beeld zijn. Dat zijn alle niet-reguliere gebeurtenissen zoals grafietregens, grote of kleine branden en grote of kleine lekkages. Voor deze incidenten is in de milieujaarverslagen door Tata Steel, ten opzichte van de uitstoot bij normale bedrijfsvoering, volgens het RIVM een zeer beperkte uitstoot opgenomen.

Het opwaaien van stoffen bij de overslag van kolen of ijzererts kan ook meespelen. Ook is het volgens het RIVM mogelijk dat schadelijke stoffen door deuren en kieren naar buiten komen. Tot slot kan het zijn dat eerder neergedaalde metalen en PAK's opnieuw 'opwaaien'. Dat kan het gevolg zijn van vele tientallen jaren waarin verontreiniging naar de omgeving heeft plaatsgevonden.

Eerder onderzoek

Afgelopen september concludeerde het RIVM al dat stof dat in de IJmond neerdaalt onwenselijk is voor de gezondheid van kinderen. In april bleek dat de bevolking in het gebied vaker last heeft van acute gezondheidsklachten als hoofdpijn en misselijkheid dan elders in Nederland. Ook hartklachten, diabetes en longkanker komen vaker voor.

"De conclusies van vandaag veranderen niets aan die conclusies", zegt Elberse. Vandaag wordt wel definitief geconcludeerd dat Tata Steel de grootste bron van metalen en kankerverwekkende stoffen in de IJmond is.

De precieze bronnen van de uitstoot zijn door de grote verschillen tussen wat Tata Steel zegt uit te stoten en wat er daadwerkelijk is gevonden niet aan te wijzen. Het onderzoek geeft volgens Elberse daarom minder concrete handvaten hoe snel gezondheidswinst gemaakt kan worden. "Als je precies wil weten aan welke knop je moet draaien, was het heel fijn geweest als we hadden kunnen zeggen: hier komt het vandaan."

Uitstoot beperken

Tata Steel neemt ondertussen verschillende maatregelen om de uitstoot van schadelijke stoffen te beperken. Zo wil het bedrijf de stof-, stank- en geluidsoverlast verminderen. In 2030 wordt overgestapt op een groener productieproces en zouden steenkolen niet meer nodig moeten zijn.

Maar de steun van de landelijke en regionale overheid is onontbeerlijk om groene staalproductie te realiseren, zei Tata Steel eerder. Daarbij gaat het om subsidies, het aanleggen van infrastructuur voor transport van waterstof en het afgeven van de benodigde vergunningen.

De provincie Noord-Holland zegt zich zorgen te maken over de verschillen en wil kijken hoe de registratie van uitstoot verbeterd kan worden. Ook zegt de provincie de vergunning van Tata Steel waar mogelijk aan te scherpen. De vraag of het huidige stelsel van emissieregistratie voldoet, ligt volgens de provincie bij het Rijk.