Kritiek op zelftesten bij milde klachten: 'Je raakt zicht op virus kwijt'

• Maartje Geels

  redacteur Online

Wie milde coronaklachten heeft, mag zich voortaan met een zelftest thuis testen. Het ministerie van Volksgezondheid versoepelt in navolging van een advies van het Outbreak Management Team het testprotocol, werd vanmiddag bekend. Maar sommige deskundigen zijn kritisch op de aanpassing; zij waarschuwen dat je hiermee het zicht op de pandemie kwijt dreigt te raken.

Het is al tijden een mantra bij persconferenties: 'heb je klachten, laat je testen'. Dat testen moest via een teststraat van de GGD gebeuren, waar vooral gebruikgemaakt wordt van PCR-testen. Maar juist op die plek liep het de afgelopen weken spaak. Veel teststraten zaten aan hun maximale capaciteit, waardoor wachtrijen ontstonden en niet iedereen op tijd terechtkon.

Tegelijkertijd bleek de voorbije weken dat de bereidheid om bij klachten naar de teststraat te gaan, afneemt. Het RIVM verwacht dat mensen zich sneller zullen testen, als zij een zelftest in huis hebben. Eind november kondigde het demissionaire kabinet dan ook een wijziging van het zelftestbeleid aan, wat heeft geleid tot het nieuwe advies van vandaag.

Nadelen aan thuis testen

Maar er kleven wel nadelen aan het thuis testen, zeggen deskundigen. Om te beginnen zijn zelftesten die in de supermarkt of drogist beschikbaar zijn, minder gevoelig dan de PCR-testen in de GGD-teststraat. Een zelftest zal dus meer besmettingen 'doorlaten' dan een PCR-test doet. Hoe betrouwbaar de zelftesten exact zijn, is niet goed te zeggen - onderzoeken geven hier geen eenduidig antwoord op.

"De mensen die echt ziek zijn, haalt zo'n zelftest er wel uit", zegt viroloog Bert Niesters (UMCG Groningen). "Maar het probleem zijn de mensen met milde verkoudheidsklachten." En laat dat nu juist de groep zijn die geadviseerd wordt om thuis te testen.

Doordat zelftesten minder gevoelig zijn, is er ook meer kans op een onjuiste uitslag. Een onterecht positieve test komt weinig voor, zegt Richard Molenkamp, moleculair microbioloog en bij het Erasmus MC verantwoordelijk voor virusdiagnostiek. Maar omgekeerd gebeurt het wel: iemand kan een negatieve zelftestuitslag te zien krijgen, terwijl hij wel besmet is. Wie dan naar buiten gaat, kan het virus doorgeven.

Daar komt bij dat de zelftests vooral goed werken tijdens het begin van een infectie, als de hoeveelheid virusdeeltjes het hoogst is. Wie pas test als hij al een aantal dagen milde klachten heeft, loopt het risico dat de test onterecht negatief uitslaat.

'Het werkt als je je om de drie dagen test'

Dit alles hoeft volgens Molenkamp geen probleem te zijn, als mensen maar vaak genoeg testen. "Als je om de drie dagen jezelf test, zit je altijd wel in het goede window, waarbij het aantal virusdeeltjes hoog genoeg is", legt hij uit. "Maar het is vervelend om drie keer per week een stok in je neus te stoppen." De vraag is dus nog maar of mensen zich regelmatig genoeg zullen controleren.

De viroloog pleit de komende tijd voor hele heldere communicatie over wat je met een negatieve zelftest wel en niet kan doen. "Met een negatieve test moet je nog steeds niet naar een kwetsbare oudere gaan. Je moet echt niet denken dat je onkwetsbaar bent", besluit Molenkamp.

"Er bestaat bij een sneltest altijd een kans dat je toch een vals-negatieve uitslag krijgt, ook als je gevaccineerd bent", zegt ook viroloog Niesters. "Daarom blijven de standaardregels belangrijk om te handhaven."

Positief? Alsnog naar de GGD

Bij een positieve zelftest luidt het advies om alsnog naar de GGD te gaan, maar de deskundigen twijfelen of dit in de praktijk zal gebeuren. En dat levert mogelijk een nieuw probleem op, want besmettingen die niet bij de GGD worden vastgesteld, worden niet officieel geregistreerd. Niesters en Molenkamp vrezen dat we daardoor het zich op de pandemie verliezen, wat vanwege de omikronvariant een groter risico betekent.

De twee deskundigen benadrukken dat ze zeker niet tegen zelftests zijn. De laagdrempeligheid van zelftests kan volgens Molenkamp de testbereidheid zelfs vergroten: "Hoe makkelijker je het maakt, hoe meer mensen zullen testen."

Dat laatste bleek recent uit onderzoek van de RIVM gedragsunit. Dat constateerde eerder deze week dat het hebben van een zelftest in huis, leidt tot een verdubbeling van het testen bij klachten.

'Bovenop, niet ter vervanging van'

Maar volgens Molenkamp is dit absoluut niet het juiste moment in de pandemie om in te zetten op deze strategie. "Zelftesten is prima, maar bovenop wat we al deden en niet ter vervanging van", stelt hij. "Als er voldoende immuniteit is en er minder risico bestaat op varianten, dan zit je in dezelfde situatie als met de griep. Dan zou je met zelftests kunnen volstaan."

Ook volgens Niesters is dit niet het juiste moment voor zo'n aanpassing van het testbeleid. "Het is een wanhoopspoging van het demissionaire kabinet omdat de GGD niet in staat is om meer testen uit te voeren".

Volgens hem zit de GGD in de knel, nu het aantal besmettingen de voorbije weken gigantisch is opgelopen en de dienst tegelijkertijd moet beginnen met het zetten van boosterprikken. Niesters meent dat er achter de aanpassing van het beleid paniek schuilgaat: "Het demissionaire kabinet is de controle kwijt."

Vanwege de drukte bij de GGD, is het volgens hem nu kiezen tussen twee kwaden. "Als de keuze is tussen niet testen of een zelftest, dan is de zelftest wel de betere optie. Maar we mogen echt het zicht op het virus niet kwijtraken."