Zo kwam 'doorstart' huidige coalitie toch weer in zicht

Ruim een half jaar geleden, op 17 maart, haalde de huidige coalitie van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie opnieuw een meerderheid in de Tweede Kamer. Het is bijzonder dat de kiezer bij verkiezingen het zittende kabinet niet afstraft, maar juist lijkt aan te sporen om in dezelfde samenstelling door te gaan.

Mooi makkelijk, zou je denken. Maar een week na de verkiezingen loopt het helemaal mis.

Op 25 maart maakt ANP-fotograaf Bart Maat een foto van verkenner Ollongren (D66), die het Binnenhof overhaast verlaat na een positieve coronatest. Op de notities onder haar arm is te lezen: "Positie Omtzigt, functie elders."

VVD-leider Rutte zegt eerst dat hij het niet met de verkenners over het kritische CDA-Kamerlid heeft gehad. Maar dat blijkt later toch het geval te zijn. "Je moet wat met Omtzigt, minister maken", noteerden ambtenaren die het gesprek bijwoonden.

'Ander persoon'

In een lang, zwaar debat zegt de premier dat hij "een verkeerde herinnering" heeft aan zijn gesprek met de verkenners en dat hij niet heeft gelogen. Maar in de nacht van 1 op 2 april krijgt hij toch een motie van afkeuring van zijn coalitiegenoten D66 en CDA. Die wordt met brede steun aangenomen, alleen zijn eigen VVD stemt tegen.

D66-leider Kaag zegt na het debat dat zij haar conclusies had getrokken, als zij Rutte was, "Maar ik ben een andere persoon." En dat laat zij een paar maanden later ook zien, als zij na een motie van afkeuring wel aftreedt als minister.

ChristenUnie-leider Segers doet er iets later in april een schepje bovenop door te zeggen dat er iets bij hem is geknapt, waardoor hij niet meer wil samenwerken met Rutte. Later neemt hij dat terug en zegt hij dat hij te veel op de man heeft gespeeld. Maar de opmerking heeft de onderlinge sfeer er intussen niet beter op gemaakt.

Het gedaalde vertrouwen in premier Rutte is niet het enige probleem in deze formatie. D66-leider Kaag wil nieuw leiderschap uitstralen en heeft haar kiezers beloofd dat er een progressievere wind gaat waaien. Ze laat weten niet meer met de ChristenUnie in een kabinet te willen, omdat ze eindelijk stappen wil maken met medisch-ethische kwesties als 'voltooid leven', die de afgelopen regeerperiode zijn geparkeerd.

Het CDA heeft allerlei eigen problemen. Na een omstreden lijsttrekkersverkiezing draagt de winnaar, Hugo de Jonge, het stokje al snel over aan Wopke Hoekstra, die eerder heeft laten weten dat hij geen partijleider wil worden. De campagne verloopt stroef en bij de verkiezingen verliest het CDA vier van de negentien overgebleven zetels.

Ondertussen zegt het Kamerlid Omtzigt, dat dan overspannen thuis zit, zijn lidmaatschap van de partij op. Hij vormt sinds half september een eenmansfractie in de Kamer.

Zes partijen over

In principe zijn er zes partijen over die willen meedoen aan een nieuw kabinet. Dat zijn VVD en D66, de twee winnaars van de verkiezingen, CDA, PvdA, GroenLinks en de ChristenUnie. Maar onderling liggen er allerlei blokkades. D66 wil dus niet met de ChristenUnie, VVD en CDA willen niet met twee linkse partijen, terwijl de PvdA en GroenLinks elkaar stevig blijven vasthouden.

Het is de derde informateur, Remkes, die uiteindelijk toch een doorbraak weet te forceren. Nadat hij heeft geconcludeerd dat ook een minderheidskabinet er niet in zit, krijgt hij D66 zo ver dat die partij de blokkade tegen nog een periode met de ChristenUnie laat vallen. Partijleider Kaag zegt dat ze inhoudelijke onderhandelingen verkiest boven nieuwe verkiezingen.

Dat betekent dat de vier partijen die al een coalitie vormen, nu toch kunnen gaan beginnen aan de onderhandelingen over een nieuw kabinet. Ze laten wel allemaal weten dat dit een ander soort kabinet moet worden. Van doorgaan alsof er niets is gebeurd, kan wat hen betreft geen sprake zijn.