Diplomatieke PFAS-rel tussen Zeeland en Vlaanderen komt tot ontknoping

• Aïda Brands en Joséphine Truijman

Had België Nederland beter moeten informeren over een groot PFAS-schandaal? Of was Nederland voldoende op de hoogte maar hebben de lokale overheden steken laten vallen? Het zijn verwijten die sinds deze zomer over en weer gaan tussen de Vlaamse en Nederlandse overheid. Vooral de provincie Zeeland steekt haar frustratie over de communicatie met Vlaanderen niet onder stoelen of banken.

Vandaag ontmoeten de Vlaamse minister van Omgeving en de provincie Zeeland elkaar in Brussel en zal er worden geprobeerd de plooien glad te strijken. Zeeland wil dat er een toezegging van de Vlamingen komt. De PFAS-norm die het chemische bedrijf 3M mag lozen moet worden aangescherpt. Ze willen dat voor het bedrijf dezelfde normen gelden als in Nederland, anders stappen zij naar de rechter. De schadelijke stoffen die al jaren geloosd worden komen namelijk in ons land terecht. Maar wat is de afgelopen maanden precies gebeurd?

Begin juni

Begin juni begint de PFAS-storm in België wanneer er bij wegwerkzaamheden in de buurt van het industrieterrein bij Antwerpen de stof PFOS wordt opgegraven. PFOS is van de chemische PFAS-familie. Het is een schadelijke stof voor de gezondheid en daarom mogen bedrijven sinds 2000 deze stof niet meer produceren. Nog een probleem met PFAS-stoffen is dat ze niet afgebroken kunnen worden.

Dat er rond het industrieterrein nog PFOS lag begraven was bekend maar nu kwam de stof opnieuw naar boven. De lokale overheid sloeg alarm en inwoners kregen vanaf half juni het advies geen groente meer uit eigen tuin of eieren van eigen kippen te eten. Al snel komt het Amerikaanse chemieconcern 3M in het vizier als mogelijke veroorzaker van de vervuilde grond.

16 juni

In België worden er steeds meer vragen gesteld. Heeft de Vlaamse overheid niet zelf ook veel steken laten vallen. Na een fel debat in het Vlaamse Parlement wordt een onderzoekscommissie opgericht die de onderste steen boven moet krijgen.

6 juli

Op 6 juli komt de Scheldecommissie bij elkaar. Dat is een internationale commissie waar mensen van Belgische, Nederlandse en Franse overheden in zitten. Drie keer per jaar komen zij bijeen en is bedoeld om elkaar op de hoogte te houden op het gebied van milieu. Die dag wordt gesproken over het PFAS-probleem rondom Antwerpen. De Vlaamse Milieumaatschappij geeft informatie over metingen van en vergunningen voor PFAS die het heeft gedeeld. Namens Nederland zitten vertegenwoordigers van Rijkswaterstaat en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (I&W) in die commissie. En ook de provincie Zeeland sluit aan.

Half augustus

Maar dan gaat het opeens snel. Journalisten spitten in de verleende vergunningen aan 3M en komen tot de ontdekking dat 3M veel meer mag lozen in de Schelde dan in Nederland. Jaarlijks loost 3M 5300 kilo PFAS in het Belgische Scheldewater terwijl een bedrijf in Nederland maximaal 7 kilo mag lozen. De schadelijke stoffen stromen ondertussen door Nederland richting de Noordzee.

Als de Belgische milieu-inspectie een bezoek brengt aan 3M wordt duidelijk dat het nog andere PFAS-stoffen loost zonder dat het bedrijf hier een vergunning voor heeft. De Vlaamse overheid lijkt verbaasd maar al snel wordt bekend dat Canadese onderzoekers in 2016 deze stof al hadden aangetroffen in de Westerschelde.

Begin september

Voor verschillende Zeeuwse statenleden is de maat nu vol. De provincie heeft brieven gestuurd naar zowel de Nederlandse als de Vlaamse politiek om op zoek te gaan naar een oplossing. De provincie Zeeland stelt Vlaanderen een ultimatum. Die lozingen moeten direct worden stopgezet anders stapt het naar de Belgische rechter om de omgevingsvergunning van 3M bij Antwerpen te laten vernietigen.

De druk op de Vlaamse overheid groeit. Niet alleen Zeeland is boos maar ook steeds meer deskundigen vinden dat de overheid zware steken heeft laten vallen. In Pano, een journalistiek tv-programma, komt naar boven dat er politieke druk werd gezet op inspecteurs om een oogje dicht te knijpen voor 3M. Maar ook de jarenlange bezuinigingen op de milieu-inspectie hebben ertoe geleid dat Vlaanderen geen vat meer lijkt te hebben op de chemiebedrijven in Antwerpen.

De Vlaamse minister van Omgeving, Zuhal Demir, stelt 3M begin september formeel in gebreke. Daarnaast moet het bedrijf van de minister voor 1 oktober duidelijk maken hoe ze het PFAS-probleem gaan oplossen.

Hoe groot de schade voor de volksgezondheid is, weten we nog niet. Op dit moment vindt er een onderzoek plaats naar de gezondheid van 800 buurtbewoners rondom 3M. Half oktober worden de onderzoeksresultaten verwacht en pas dan is duidelijk hoe groot de schade zal zijn.