Jonge generatie op zoek naar Indisch verleden: 'Is ook mijn verhaal'

Hun grootouders maakten in voormalig Nederlands-Indië de Japanse bezetting mee, kwamen na de onafhankelijkheidsstrijd in Indonesië naar Nederland, maar wilden daar niet over hun - vaak gruwelijke - ervaringen praten. Maddy Batelaan (17) uit Rijswijk en Elise Doll (25) uit Zwolle besloten zelf op onderzoek uit te gaan omdat er bij hen thuis, net als in veel andere families, niet over het Indische verleden werd gesproken.

Maddy's opa werd in 1939 geboren in Nederlands-Indië. In 1953 kwam hij met zijn familie per boot naar Nederland. "Ik heb veel over het verleden kunnen ontdekken in doopregisters en bootlijsten", zegt Maddy, "maar zonder de herinneringen van mijn familie zullen het altijd cijfertjes en foto's en data blijven. Ik kan het me nooit helemaal toe-eigenen omdat ik het verhaal erachter niet ken."

Vorig jaar hield Maddy een toespraak tijdens de Nationale Indiëherdenking waarin ze de oudere generatie opriep hun verhalen te delen, nu het nog kan. "Wij zijn in Nederland geboren. Wij zijn de derde en vierde generatie. We willen weten hoe het zit", zei ze toen. "Vertrouw ons met uw verhaal. Wij dragen het verder."

Maddy's opa was enkele maanden daarvoor overleden. De vragen die ze had over de oorlog en haar familiegeschiedenis heeft ze hem nooit kunnen stellen. "Hij droeg de oorlog altijd met zich mee, maar hij kon het niet vertellen. Hij kon er geen kant mee op en dat maakt je een ingewikkeld persoon, denk ik."

Met haar toespraak wilde ze erkenning en herkenning vragen voor haar generatiegenoten die met vragen over hun afkomst en hun familiegeschiedenis rondlopen. "Het is best moeilijk als je niet weet wat er is gebeurd en er over sommige dingen niet gesproken kan worden. Als ik het niet weet, kan ik mezelf ook niet helemaal kennen."

In deze video vertelt Maddy dat ze verdriet voelt over het feit dat ze haar opa niet heeft kunnen helpen.

Ook Elise Doll wilde het zwijgen in haar Indische familie doorbreken. Het enige wat ze wist was dat haar opa, de vader van haar vader, in een Japans interneringskamp had gezeten en dat er op zolder een doos met spullen van hem stond. Vorig jaar vroeg ze aan haar ouders of ze de inhoud mocht bekijken. "Er kwam van alles uit, documenten en foto's, het was een grote chaos."

Ze deed onderzoek in het Nationaal Archief, waar ze brieven vond van haar overgrootmoeder die na de oorlog op zoek was naar het lichaam van haar overleden man. Op een lijst met kampgevangenen vond ze de naam van haar opa. Ook maakte Elise de podcast Postcast, waarin ze aan de hand van brieven in gesprek ging met deskundigen en generatiegenoten van haar vader en opa over het Indische verleden. Langzaam werd haar duidelijk wat haar opa tijdens de oorlog heeft meegemaakt.

Elises opa werd geboren in Nederlands-Indië, moest in dienst bij het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL), maar werd tijdens de oorlog door de Japanners gevangengenomen en in diverse kampen vastgezet. Vanuit Oost-Java werd hij per schip overgebracht naar Singapore. "Een verschrikkelijke reis", weet Elise nu. "De gevangenen werden onderweg doodziek van het slechte eten, ze moesten gehurkt zitten en de ventilatie werkte niet."

Veel mannen die de reis overleefden werden doorgevoerd naar onder meer Birma (nu Myanmar) en Japan voor dwangarbeid. Elises opa werd ziek in een kamp in Singapore achtergelaten, waar hij tot het einde van de oorlog bleef.

Tot zijn dood heeft hij nooit iets over zijn ervaringen verteld aan zijn kinderen. Waarom hij zweeg, weet Elise niet. "Misschien wilde hij de pijn en het trauma dat hij eraan over heeft gehouden niet overbrengen op zijn kinderen. Misschien had het ook te maken met gewoon doorpakken: we zijn in Nederland en gaan een nieuw leven beginnen."

Elise gaat ook met haar vader in gesprek over haar zoektocht naar de Indische familiegeschiedenis. Dat is niet altijd makkelijk, vertelt ze in deze video.

De gesprekken in de Postcast waren de basis voor een theatervoorstelling die Elise maakt over het Indische verleden. Tot haar verrassing was de belangstelling voor de audities veel groter dan ze verwacht had. "Je merkt dat de vraag leeft bij de derde generatie om te onderzoeken wat de geschiedenis is van hun ouders en voorouders. Het heeft ook te maken identiteit: wie ben ik en waar kom ik vandaan."

Bekijk hieronder de uitlegvideo die NOS op 3 vorig jaar maakte over de geschiedenis van voormalig Nederlands-Indië en de onafhankelijkheidsstrijd van Indonesië.