Excuses voor slavernijverleden van Amsterdam, volgt Nederlandse Staat?

• Maartje Geels & Guus Dietvorst

  redacteuren Online

De Nederlandse Staat moet excuses aanbieden voor het slavernijverleden, net zoals de stad Amsterdam vandaag heeft gedaan. Dat is de belangrijkste conclusie van een adviesrapport in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken.

Het vraagstuk rond de excuses speelt al jaren. Politiek Den Haag is verdeeld, maar Amsterdam besloot een landelijke beslissing niet af te wachten. De gemeente maakte tijdens de jaarlijkse herdenking van de afschaffing van de slavernij - als eerste bestuursorgaan in Nederland - excuses voor het slavernijverleden, en specifiek voor de rol die de stadsbestuurders hierin hadden.

De excuses van burgemeester Halsema (GroenLinks) kenden een lange opmaat. De Amsterdamse gemeenteraad riep het college twee jaar geleden op om excuses te maken, maar er kwam eerst een onderzoek naar de rol van de hoofdstad. Dat werd vorig jaar gepubliceerd. De belangrijkste conclusie: het stadsbestuur was direct, op grote schaal, wereldwijd, heel langdurig en op heel veel verschillende manieren betrokken bij slavernij.

'Racistische reacties'

Het Amsterdamse onderzoek is niet uniek. Utrecht presenteerde gisteren eigen resultaten en Den Haag begint binnenkort. De eerste gemeente was Rotterdam drie jaar geleden. Voormalig PvdA-gemeenteraadslid Peggy Wijntuin zwengelde dat aan, nadat op haar initiatief een paar jaar eerder al een slavernijmonument was opgericht.

Wijntuin: "Toen ik bezig was met het beeld kreeg ik verbaasde reacties. Want wat had Rotterdam nou voor connectie met het slavernijverleden?" Ook kwamen er volgens Wijntuin "lelijke, racistische" reacties. "Hier moet kennis worden gebracht, dacht ik toen. Mensen moeten de geschiedenis van hun stad kennen."

"Ik ben híer omdat Nederland dáár was", zegt Wijntuin, die afstamt van een tot slaaf gemaakte vrouw. "De onderzoeken laten zien dat de slavernij niet het verhaal is van één groep mensen die hierheen is gekomen. Ze laten zien dat het om een gedeeld verleden gaat."

Vier generaties

Tegenstanders vinden dat excuses voor de periode onnodig zijn omdat de afschaffing van de slavernij 158 jaar en dus lang geleden is. Wijntuin is het daar niet mee eens: "Hoe vaak zie je foto's van families waarop vier generaties staan? Had die foto van mijn familie gemaakt en mijn overgrootmoeder - een tot slaafgemaakte vrouw - en ik hadden er samen op gestaan."

In deze video legt NOS op 3 meer uit over het verleden en de discussie over de excuses:

Wijntuin is blij met de excuses van Halsema, en kritisch op demissionair premier Rutte. "Ik vind het schandalig dat er alleen lokale initiatieven zijn, terwijl het om een nationaal verhaal gaat." Voor haar moeten de excuses dus uit Den Haag komen. Maar het Binnenhof is verdeeld, zo ongeveer langs de lijnen van links (voor) en rechts (tegen). Een voorstel in de Kamer een jaar geleden om de regering aan te sporen tot excuses haalde het niet (69 stemmen voor, 75 tegen).

Een van de partijen die vindt dat excuses niet kunnen wachten, is de SP. "De jarenlange ontkenning van de waardigheid van mensen die verhandeld en 'gehouden' werden op een koelbloedige wrede manier, is een episode van onze geschiedenis die we niet mogen ontkennen, niet moeten verheerlijken én niet moeten wegpoetsen", zegt Tweede Kamerlid Leijten.

Fractieleider Simons van Bij1 gaat de zaak aan het hart; haar overgrootmoeder is nog als slavin te werk gesteld. "Het was een periode van kolonialisme die heeft ontwricht, ontworteld en onttrokken", zegt ze. Volgens Simons kunnen excuses "bijdragen aan verbinding en verbroedering".

'Excuses kunnen polariserend werken'

De VVD vreest juist het omgekeerde. De Tweede Kamerfractie is er niet van overtuigd dat het verstandig is om excuses aan te bieden. "Deze kunnen juist polariserend werken in plaats van dat ze het debat verder helpen."

De SGP-fractie stelt in die lijn dat het verleden niet moet worden beoordeeld naar de maatstaven van vandaag. "Mensen van nu die excuses aanbieden voor wat hun verre voorvaderen hebben gedaan, dat heeft toch iets van een slag in de lucht."

Het slavernijverleden is nog steeds zichtbaar in Amsterdam:

Premier Rutte (VVD) heeft de afgelopen jaren een paar keer gezegd dat het kabinet niet met excuses komt. Afgelopen februari voor het laatst: "Als ik het zal doen, voor wie doe ik het dan, aan wie bied ik ze dan aan? En hoe ver moeten we dan teruggaan?" Maar Rutte zei toen ook dat het bij de formatie best aan bod kon komen. "En dan vind ik het ook een moment dat je opnieuw die discussie moet voeren."

Of en hoe die discussie wordt gevoerd, hangt mede af van welke partijen een kabinet gaan vormen. VVD's formatiefavoriet CDA is geen voorstander van excuses. De andere partijen die nog meedoen aan de formatie wel: ChristenUnie, PvdA, GroenLinks en de tweede grootste partij D66. Die laatste schrijft momenteel met VVD aan een aanzet tot een regeerakkoord. D66 laat weten dat slavernij-excuses belangrijk zijn, maar niet in "de ruwe schets" terechtkomen.

D66-minister Ollongren van Binnenlandse Zaken zei gisteren in een Kamerdebat evenwel dat de beweging in de samenleving en de signalen uit verschillende gemeenten "echt iets betekenen". Op landelijke excuses wilde Ollongren niet vooruitlopen, maar ze zei wel: "Er wordt niet stilgezeten."