Lees hier hoe Nederland Brussel misleidde om pulsvisvergunningen
Het was jaren een raadsel hoe Nederland het in Brussel voor elkaar kreeg om een kwart van de vissersvloot met elektriciteit te laten vissen. Volgens Europese regels mocht dat maar zo'n 5 procent zijn.
Uit stukken die de NOS kreeg na een WOB-verzoek blijkt dat Nederlandse ambtenaren de Europese Commissie keer op keer bewust op het verkeerde been zetten en zo tientallen pulsvisvergunningen erdoorheen rommelden. Die strategie keerde zich uiteindelijk tegen Nederland, nadat het verzet tegen de grote Nederlandse pulsvloot vooral in Frankrijk was toegenomen. Een reconstructie.
Het lijkt van buiten zo'n gesloten, eensgezind wereldje, maar in 2010 broeit het onder Nederlandse vissers. Een kleine groep van zo'n twintig schepen mag met elektriciteit vissen, oftewel pulsvissen. Ze besparen veel brandstof en vangen ook nog eens meer vis, met minder ongewenste bijvangst. Een zegen voor de gelukkige twintig, maar een vloek voor de rest. Zij moeten met hun ouderwetsere boomkortuig concurreren met de nieuwe vismethode.
Vissers hebben het zwaar op dat moment. Hoge brandstofprijzen en lage visprijzen duwen de visbedrijven naar het randje van het faillissement. De Nederlandse vissector zag in de nieuwe pulstechniek een reddingsboei en kreeg de Tweede Kamer mee. Onder die druk vragen hoge ambtenaren aan hun ondergeschikten om "maximaal creatief" te zijn.
'...mag dus niet worden ingeperkt...'
"Het is van belang dat de sector op alle mogelijke manieren wordt ondersteund", schreef een van de ambtenaren. "Het toestaan van vissen met de pulstechniek past daarbij en mag dus niet worden ingeperkt."
De 22 pulsvisvergunningen die Nederland op dat moment had, waren al op dubieuze gronden binnengehaald, blijkt uit de documenten. In 2010 mocht 5 procent van de Nederlandse vloot een pulsvisvergunning krijgen. Alleen door 2006 als ijkjaar te nemen - de vloot was toen nog een stuk groter - kwam Nederland uit op 22 schepen.
Het was slechts het startsein voor veel meer creatief rekenwerk. Toenmalig staatssecretaris Henk Bleker (CDA) kreeg in 2011 toestemming bij de Europese Commissie om met 20 pulsvisschepen wetenschappelijk onderzoek te doen. Brusselse ambtenaren gingen ervan uit dat Nederland dat onderzoek zou uitvoeren met de schepen die al een vergunning hadden, maar Bleker gaf 20 nieuwe schepen een vergunning. Zo kwam de totale groep op 42 schepen.
Voor de Europese Commissie was het reden om een officieel onderzoek te starten. Dat leidde tot nervositeit in Den Haag. "Heel vervelend bericht pulsvergunningen", luidt het onderwerp van een mail over een bezoek van Brusselse ambtenaren. "Ze bleven vragen en kwamen niet tot geruststelling en concludeerden dat zij niet zagen hoe je op die 42 kwam." In antwoord op die mail schreef een andere Nederlandse ambtenaar: "Commissie legt de vinger op de zere plek."
Een derde Haagse ambtenaar heeft het over vergunningen die "contra legem" zijn verleend, tegen de wet dus. Toch komt Nederland ermee weg. De Europese Commissie geeft het onderzoek op. Uit de stukken wordt niet duidelijk waarom.
Kosten 'nauwelijks te behappen'
Door de extra vergunningen aan wetenschappelijk onderzoek te koppelen, is Nederland verplicht om dat onderzoek ook echt uit te voeren. Dat geeft een financieel probleem. In 2010 schreef een ambtenaar nog dat verder wetenschappelijk onderzoek "niet opportuun" was. Maar in 2011 moest het ineens worden uitgevoerd, omdat het de enige manier was om meer vergunningen binnen te halen. Het geld was nergens gereserveerd.
De totale kosten om alle schepen te volgen worden begroot op acht ton. "Het is duidelijk dat we dat financieel nauwelijks zullen kunnen behappen", schrijft een van de ambtenaren.
De ambtenaren willen een deel van de kosten laten betalen door de vissers. "De vissers hebben er immers voordeel bij. (...) Ik zou het in ieder geval vreemd vinden wanneer al de kosten voor de overheid komen."
Maar ze schatten ook in dat vissers niet zomaar met dat geld over de brug zullen komen. "Iemand moet de onderhandelingen met de sector gaan voeren over bijdrage aan het onderzoek. En dat is niet 'ik'".
Het monitoren van alle pulsvisschepen duurt vervolgens nog jaren. Pas in 2017 worden ze daadwerkelijk allemaal gevolgd, bleek uit eerder onderzoek van de NOS. De kosten voor dat onderzoek zijn uiteindelijk 2,5 miljoen euro, volledig betaald uit Europese en nationale subsidies.
Voor een groot deel van de ambtenaren staan in 2011 alle signalen op rood om om nog meer pulsvisvergunningen te vragen, maar de top van het ministerie zet door, onder grote druk van de sector. Er staan meer dan veertig vissers op een wachtlijst om ook te kunnen pulsen en die verliezen hun geduld.
"Het verhardt inderdaad tussen wel en niet-pulsers", schrijft een ambtenaar na een bijeenkomst met vissers. "Mensen overwegen juridische stappen tegen de overheid te ondernemen omdat het oneerlijke concurrentie is dat wij een deel toestaan met economisch veel gunstiger tuig te vissen."
Gesjoemel met cijfers
De top van het ministerie wil de wachtlijst in één keer wegwerken en dat kan alleen met 42 nieuwe vergunningen, een verdubbeling van het bestaande aantal. Daarop volgt de vreemdste rekensom van allemaal, een die weinig meer met de realiteit te maken heeft.
Nederland misbruikt het feit dat de Europese Commissie oogluikend toestaat dat op dat moment al te veel schepen met de pulstechniek vissen. De Commissie doet net alsof de 42 vergunde schepen 5 procent van de vloot vertegenwoordigen, in werkelijkheid is dat zo'n 12,5 procent.
Nederlandse ambtenaren zeggen nu: als 42 schepen worden gezien als 5 procent, dan is 84 schepen 10 procent van de vloot. Ze weten dat dat in werkelijkheid eerder 25 procent is, maar dat wordt verzwegen. De inzet in Brussel wordt: we willen ons aantal pulsvisschepen verdubbelen.
Sharon Dijksma (PvdA), dan als staatssecretaris van Economische Zaken verantwoordelijk voor de visserij, wordt in eerste instantie buiten de discussie gehouden. Daar is niet iedereen het mee eens. "Ik wil graag dat stas wel weet dat we (...) destijds één en ander heel ruim geïnterpreteerd hebben en dat we dat nu nog weer eens doen alsof dat getal van 42 5 procent is en dat nu kunnen verdubbelen." Een ander spreekt van het "verdubbelen van een toch al zeer dubieus aantal".
'...met zo min mogelijk aandacht afhandelen...'
Om te voorkomen dat de slapende honden in Brussel wakker worden, wordt informatie daar bewust in kleine kring verspreid. "Het is van belang dat deze vragen met zo min mogelijk aandacht worden afgehandeld. Ik stel dan ook voor om dit in eerste instantie op medewerkersniveau te doen", schrijft een Nederlandse ambtenaar. De top van de Europese Commissie en andere landen moeten erbuiten worden gehouden. "Het is niet in het belang van Nederland dat andere lidstaten op de hoogte zijn van het offensief dat nu op verschillende niveaus wordt ingezet."
Lagere ambtenaren waarschuwen voor de risico's van die strategie. Ze willen dat wordt ingeschat of "andere lidstaten amok maken" en "wat de schade voor de schatkist in dat geval zou zijn". Tot hun frustratie worden die bezwaren weggewuifd. "(Dat) wordt eenvoudig afgeserveerd als dat we niets te maken hebben met individuele lidstaten en hun mening."
Staatssecretaris Dijksma krijgt de verdubbeling er uiteindelijk door bij de Europese commissie, maar de waarschuwende ambtenaren krijgen in de jaren daarna alsnog gelijk.
De Europese Commissie blijft lang achter Nederland staan, maar lidstaat Frankrijk en het Europees Parlement komen met een fanatieke tegencampagne. Die kost het Nederlandse pulsvissen uiteindelijk de kop. Gevolgen voor de schatkist zijn er ook: in de loop der jaren zijn er miljoenen uitgegeven aan subsidies voor de puls, met name voor wetenschappelijk onderzoek.
Achteraf was de laatste kans om het tij te keren er in 2016, toen staatssecretaris Martijn van Dam (PvdA) als opvolger van Dijksma een verzoek kreeg van de Fransen: stop het pulsvissen in Franse wateren, dan zullen wij nog eens nadenken over ons standpunt. Van Dam antwoordt dat hij daarover met Frankrijk van gedachten wil wisselen, maar of een vervolggesprek er ooit is gekomen, is niet duidelijk.
Nederland is wel altijd blijven pulsvissen in Franse wateren.
Visser Jurie Post uit Urk mag sinds twee jaar niet meer pulsvissen, maar hij bewaart zijn apparatuur:
