RIVM: 'Ziet er niet naar uit dat deze winter weer strenge maatregelen nodig zijn'
Het gaat in meer opzichten de goede kant op met de bestrijding van de corona-epidemie. Steeds meer mensen zijn (gedeeltelijk) gevaccineerd, terwijl de aantallen nieuwe besmettingen, ziekenhuisopnames en IC-opnames fors dalen. Ook lijkt de kans op herinfectie en overdracht klein na het doormaken van een corona-infectie of vaccinatie.
De NOS sprak - daags voor de persconferentie van vrijdagavond - over deze onderwerpen met Jaap van Dissel, directeur van het Centrum voor Infectieziektenbestrijding van het RIVM en met Jacco Wallinga, hoofdmodelleur van datzelfde RIVM.
Ons afweersysteem lijkt zowel na een covid-19-infectie als na vaccinatie goede bescherming te bieden tegen een hernieuwde infectie, ook met de Britse en Zuid-Afrikaanse variant. Bovendien lijken vaccinaties de kans op overdracht van het virus te verkleinen. Wat betekent dat in het licht van het vaccinatieprogramma?
Wallinga: "We hebben ongeveer berekend hoeveel mensen een infectie zullen hebben doorgemaakt of gevaccineerd zullen zijn op 1 januari 2022. Vervolgens hebben we aangenomen dat al die mensen volledig immuun zijn. Dan kun je uitrekenen wat het reproductiegetal ongeveer wordt.
"Als alles mee zit, dan kan het reproductiegetal net onder de 1 uitkomen. Maar dan moet de vaccinatiegraad wel 75 procent worden en homogeen verdeeld zijn over het land. We weten al dat dat laatste niet het geval zal zijn. Maar we weten ook dat het niet zo is dat we komende winter gegarandeerd te weinig immuniteit opgebouwd zullen hebben, tegen de tijd dat het seizoenseffect het virus weer gaat helpen."
"Het had gekund dat de immuniteit komende winter nog te laag zou zijn om de verspreiding van het virus te beheersen en dat er daarom weer heel strenge maatregelen nodig zouden zijn. Daar ziet het niet naar uit, maar we kunnen ook nog niet achterover leunen."
Maar alle coronacijfers dalen en het aantal vaccinaties stijgt.
Wallinga: "We zien een hele snelle daling van de aantallen besmettingen en opnames in de ziekenhuizen en op de IC's die binnen onze verwachtingen past. We stellen de prognoses natuurlijk steeds bij als er nieuwe gegevens beschikbaar komen. Ik kan me voorstellen dat mensen zich minder aan de basisregels gaan houden en een voorschot gaan nemen op versoepelingen die nog niet zijn doorgevoerd. Dat zou dan gevolgen kunnen krijgen voor verdere stappen bij het versoepelen van de coronamaatregelen."
Een nieuwe studie onder zorgpersoneel in het Erasmus MC onderstreept het belang van T-cellen. Waarom is dit onderzoek relevant?
Jaap van Dissel: "Het onderzoek maakt duidelijk dat afweer meer is dan antistoffen alleen. De laatste tijd is er wellicht een beeld ontstaan alsof antistoffen als enige voor afweer zorgen. Dat komt omdat er relatief eenvoudige methoden zijn om antistoffen te meten. Maar het afweersysteem bestaat ook uit een deel dat via bloedcellen verloopt, de T-cellen bijvoorbeeld. T-cellen reageren meestal wat breder dan antistoffen. Het Rotterdamse onderzoek bevestigt dat en toont dat de immuunreactie een combinatie is van antistoffen en afweercellen. Dat lijkt ook gunstig voor de afweer tegen virusvarianten."
"Er lopen in Nederland een aantal onderzoeken gericht op kwetsbare patiëntengroepen, zoals patiënten die een orgaantransplantatie hebben ondergaan of mensen met een aangeboren afweerstoornis. Dat is een interessante groep met veel verschillende onderliggende problemen."
"Soms leiden die ertoe dat die mensen geen antistoffen kunnen maken, maar wél T-cellen die een afweerreactie veroorzaken. Bij die patiënten wordt gevolgd hoe hun afweersysteem reageert op de vaccinatie. We weten al dat patiënten die geen antistoffen maken lang niet altijd in de problemen komen door covid-19. Dus speelt de cellulaire reactie, zoals door T-cellen, bij hen de hoofdrol bij de afweer. Datzelfde kun je eigenlijk ook al afleiden uit de verschillende ziektebeelden van covid-19, van heel lichte klachten tot heftige griepachtige klachten - uitgezonderd de heel ernstig zieke patiënten die opgenomen worden. Het merendeel van die mensen is binnen een week van die klachten af. Dat is te kort om een volledige antistoffenreactie op te roepen. Bij die groep patiënten, en dat is de grootste groep, spelen de T-cellen waarschijnlijk een grote rol bij de afweer tegen het virus."
Een nog niet door vakgenoten beoordeelde maar wel al online gepubliceerde studie bewijst de aanwezigheid van antistoffen en afweercellen tot bijna een jaar na infectie.
Van Dissel: "Het gaat hierbij om de afweerreactie op een infectie waarbij vaak het geheugen van het afweersysteem een rol speelt. Er zijn ook studies waaruit blijkt dat de corona-verkoudheidsvirussen soms een reactie oproepen van afweercellen die waarschijnlijk enige kruisbescherming tegen SARS-CoV-2 biedt. Dat kan zich mogelijk uiten in minder ernstig ziek worden. Die afweerreacties zijn een dynamisch geheel waarover we de komende tijd nog veel gaan leren."
Waar doelt u op?
Van Dissel: "Hoe vaak moeten we vaccineren, wanneer is de afweer op zo'n niveau dat je in ieder geval ernstige covid-19 voorkomt, hoelang houdt de afweer stand? Het is nu nog te vroeg om zulke vragen te beantwoorden, maar wel van belang voor hoe we de komende jaren omgaan met covid-19 dat ongetwijfeld blijft circuleren."
De Gezondheidsraad heeft in een advies aan de regering gezegd dat vaccinatie de overdracht van het virus remt, maar dat onduidelijk is in welke mate.
Van Dissel: "De Gezondheidsraad richt zich op gepubliceerde studies en die zijn er hierover nog maar heel weinig. De Raad baseert zich vooral op een Schotse studie, die nog niet door vakgenoten is beoordeeld. In het OMT wegen we meer gegevens mee, de studies naar de werkzaamheid van de vaccins, maar ook studies uit de praktijk. Bijvoorbeeld een studie uit Israël, maar ook uit Amerika, die niet alleen kijkt of mensen na vaccinatie beschermd zijn tegen ziekte, maar ook of het virus zonder symptomen te veroorzaken in hun keel zit. Daaruit blijkt dat mensen na vaccinatie niet alleen veel minder vaak ziek worden, maar überhaupt minder vaak SARS-CoV-2 in hun keel hebben. Uit een andere studie blijkt dat als het er toch zit de hoeveelheid virus na vaccinatie vaak lager is en dat het wat sneller lijkt te verdwijnen. Dat is indirect bewijs dat vaccinatie ook de overdracht van het virus tegengaat."
