Confucius Instituut: 'Culturele uitwisselingsbrug', of China's 'propagandamissie'?
Docenten, studenten, Kamerleden en de demissionair minister van Onderwijs maken zich zorgen over de Chinese invloed op het onderwijs in Nederland. Gisteren onthulde de NOS dat een hoogleraar in Groningen contractueel verboden is het imago van China te beschadigen. Ook in andere westerse landen speelt deze discussie.
Met name het Confucius Instituut (CI), dat de helft van het loon van de betreffende hoogleraar betaalt, staat al jaren onder druk. Wereldwijd zijn er ruim 500 vestigingen van dit Chinese onderwijsinstituut. Het biedt in ruim honderd landen lessen aan in de Chinese taal en cultuur.
Peking presenteert de organisatie als een culturele brug om China en de rest van de wereld dichter tot elkaar te brengen. Maar in Europa, Noord-Amerika en Australië groeit het wantrouwen tegenover het CI.
De directeur van het Groningse Confucius Institute zei gisteren dat zij geen enkel contact heeft met Peking:
Hoewel ook de Chinese autoriteiten beweren dat het CI losstaat van de overheid, is dat volgens sinologe Ingrid d'Hooghe een illusie. "Onafhankelijke organisaties bestaan niet in China", zegt de expert van het Clingendaelinstituut.
Belgische directeur het land uitgezet
In diverse landen zijn gevallen van actieve politieke inmenging door een vestiging van het Confucius Instituut gemeld of vastgesteld. d'Hooghe: "Bijvoorbeeld in Duitsland, Zweden, Canada en Portugal. In België werd twee jaar geleden zelfs de directeur van een CI het land uitgezet op verdenking van spionage." Het inreisverbod tegen Xinning Song werd vorig jaar teruggedraaid op technische gronden.
Een van de eerste grote incidenten was in 2014 in de Portugese stad Braga. Daar werden op last van Hanban, zoals de koepelorganisatie boven het Instituut voorheen heette, enkele pagina's over het politiek gevoelige dossier Taiwan op het laatste moment uit een presentatie gescheurd. Tot grote onvrede van de docenten en de organisatie van de onderwijsconferentie.
'Propagandamissie'
De VS bestempelde het instituut vorig jaar zelfs als een "culturele propagandamissie". Sinds 2019 zijn daar volgens de Chinese krant The Global Times 39 opleidingen gestopt met hun samenwerking met CI. Het aantal instituten in de VS is van 100 gedaald tot net iets meer dan 60. Zweden heeft in april vorig jaar alle Confucius Instituten gesloten.
"Ik denk dat het Confucius Instituut vooral in de vrije democratische landen zijn beste tijd heeft gehad", zegt d'Hooghe. Want het gaat in feite om een botsing tussen de westerse waarde van vrijheid van meningsuiting tegenover het Chinese principe van eenheid: volg de lijn van de Communistische Partij.
Floreren in ontwikkelingslanden
Overigens denkt de sinologe niet dat alle Confucius Instituten op het punt staan te verdwijnen. "Sommige universiteiten zijn afhankelijk van het onderwijs dat ze aanbieden. Met name in ontwikkelingslanden floreren ze juist."
De Chinese onderwijsinstellingen leveren daar een belangrijke bijdrage aan het onderwijs. Want het geeft lokale studenten kennis en vaardigheden om toe te treden tot de omvangrijke internationale arbeids- en zakenmarkt van China. De (geo)politieke agenda van Peking speelt voor deze landen een minder belangrijke rol.
'Een brug'
"Peking noemt de kritiek uit de Westerse landen onzin", zegt d'Hooghe. China wijst er steeds op dat alles netjes verloopt. De minister van Buitenlandse zaken zei onlangs: "Confucius Instituten dienen als een brug voor mensen wereldwijd om de Chinese taal te leren en het land te begrijpen."
Peking vergelijkt het CI bijvoorbeeld met het Duitse Goethe-Institut, of het Spaanse Instituto Cervantes. Beiden vernoemd naar een nationaal belangrijk historisch figuur en met vestigingen in tientallen landen.
Invloed in Nederland?
In Nederland zijn nog twee CI's, sinds de vestiging in Leiden in 2019 werd gesloten. Er is er een in Groningen en een in Maastricht. d'Hooghe heeft onderzoek gedaan naar China's invloed op het Nederlandse onderwijs. "Wij hebben geen aanwijzingen gevonden dat via de twee Confucius Instituten hier sprake is van proactieve beïnvloeding, waar in het buitenland dus wel voorbeelden van zijn."
"Maar hoe je het ook wendt of keert: via het CI is er een organisatie ingebed in Nederlandse kennisinstellingen die wordt aangestuurd door de Chinese regering. En we moeten ons afvragen of dat wenselijk is."
Zelfcensuur
Het bredere probleem is volgens haar dat Peking zich diplomatiek steeds feller opstelt en door de groeiende invloed steeds meer aanzet tot zelfcensuur. Dat onderschrijven ook studenten en docenten die de NOS gisteren sprak.
"Mijn studenten zijn bang dat als ze iets over de recente geschiedenis van Hongkong zeggen, hun Chinese medestudenten hen zullen rapporteren aan de autoriteiten", zei een universitair docent.
