Zorgen om banden RUG en China: hoogleraar mag imago China niet beschadigen

Een hoogleraar Chinese taal en cultuur aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) is contractueel verboden "het imago van China te beschadigen".

De gewoon hoogleraar is in dienst bij de RUG, maar zijn salaris wordt voor de helft betaald door een organisatie die banden heeft met de Chinese overheid, het Groningen Confucius Instituut. Dit blijkt uit een overeenkomst tussen deze twee partijen, die in handen is van de NOS.

Verschillende Nederlandse academici reageren verbaasd op de voorwaarden in het contract, dat in 2014 is ondertekend en vorig jaar stilzwijgend met 5 jaar is verlengd. Onder studenten groeit de oproep aan de RUG om de banden te verbreken.

In het contract staat dat de Chinese partner de aanstelling van de Groningse hoogleraar eenzijdig kan opzeggen als zijn onderwijs- en onderzoeksactiviteiten "de Chinese wet serieus overtreden of het imago van China zware schade toebrengen". Of en wanneer dat gebeurt, wordt bepaald door de Hanban. Dit is de Chinese koepelorganisatie van alle Confucius Instituten wereldwijd.

"Deze overeenkomst spoort niet met de academische vrijheid," zegt Rob de Wijk, hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden. De Wijk noemt het naïef van de RUG om akkoord te gaan met de voorwaarden.

"China kan de clausule over imagoschade gemakkelijk gebruiken als een stok om mee te slaan. Steeds meer onderwerpen worden taboe in de ogen van China", zegt Ingrid d'Hooghe, senior onderzoeker aan het Clingendaelinstituut. "Dat geldt niet alleen voor Tibet en de Oeigoeren, maar ook voor onderwerpen als de oorsprong van het coronavirus, China-cartoons, of Chinese kunstenaars die in ongenade zijn gevallen.

"Het is jammer dat de RUG niet heeft heronderhandeld bij de verlenging van het contract om de vrijheid van onderwijs en invulling van het curriculum te waarborgen," zegt d'Hooghe. Zij heeft soortgelijke contracten ingezien tussen twee andere Europese universiteiten en China. "Daarin werd geen clausule over imagoschade voor China opgenomen zoals in het contract met de RUG."

Confucius Instituut

Na eerdere controverses rond Confucius Instituten in andere landen, wilde de Hanban een naamsverandering invoeren en de directe banden tussen het 'merk' Confucius Instituut en de Chinese overheid loskoppelen. In hoeverre dat laatste is gebeurd, is onduidelijk.

"Wat het Confucius Instituut doet is onder het mom van taal en cultuuronderwijs de officiële visie van de Chinese Communistische partij uitdragen", zegt Rob de Wijk. Hij wijst erop dat het Chinese hoofdkwartier van alle Confucius Instituten geleid wordt door een hoge partijfunctionaris.

Kritiek is er ook van Theo Engelen, oud rector-magnificus van de Radboud Universiteit Nijmegen. "Zes jaar geleden heb ik zelf gekeken naar de mogelijkheid op onze universiteit een Confucius Instituut te openen. Maar er kwamen zoveel voorwaarden bij kijken dat ik ervan afgezien heb. Je kan niet sjoemelen met academische eerlijkheid, onze universiteit is niet te koop. Ik begrijp niet dat een universiteit wel met deze voorwaarden akkoord gaat."

'Samenwerking past bij maatschappelijke taak'

Het universiteitsbestuur in Groningen is van mening dat de overeenkomst "de academische vrijheid niet onder druk zet". In een reactie schrijft de onderwijsinstelling: "Het ministerie van OCW is op de hoogte van de overeenkomst en de Tweede Kamer is er twee keer eerder over geïnformeerd. De desbetreffende hoogleraar heeft een vaste aanstelling bij de Faculteit der Letteren van de RUG. Hij krijgt zijn salaris via de RUG uitbetaald en wordt voor zijn functioneren beoordeeld door de RUG. Hij is dus als persoon en wetenschapper niet afhankelijk van financiering door Hanban."

Het bestuur voegt toe dat de samenwerking met het Confucius Instituut "bij de maatschappelijke taak van de RUG past" om bij te dragen aan de verwerving van taal- en cultuurkennis. "Momenteel zijn bij de RUG geen mogelijke misstanden bij het Confucius Instituut bekend. Wel laat de universiteit weten dat de overeenkomst met de hoogleraar in kwestie binnenkort verloopt. Deze zal daarna worden geëvalueerd.

Petitie tegen Confucius Instituut

Ondertussen vraagt een groep studenten de RUG om zich terug te trekken uit de samenwerking. Er staan inmiddels zo'n 200 handtekeningen onder een oproep aan het universiteitsbestuur om de banden met het Confucius Instituut te verbreken. Volgens hen probeert China via deze weg studenten en medewerkers in Groningen te beïnvloeden.

Opstellers van de petitie zijn deels Chinese studenten die anoniem willen blijven uit vrees voor hun veiligheid. Ze worden gesteund door de Groningse universiteitsraadspartij De Vrije Student (DVS). Ook op andere universiteiten in Nederland groeien de zorgen over de invloed van China.

Directeur Xuefei Knoester-Cao van het Groningen Confucius Instituut bestrijdt de aantijgingen en ontkent dat het instituut banden heeft met studenten die propaganda verspreiden.

Zij noemt de beweringen in de petitie "nepnieuws" en zegt dat er "geen bewijs, maar alleen meningen" in zitten: