Nigeriaanse boeren blij, wat betekent Shell-uitspraak voor andere multinationals?
"Heel erg blij" is hij. Omringd door microfoons en telefoons reageert Chief Fidelis Oguru op de uitspraak van een Haagse rechter waar hij dertien jaar op heeft gewacht: Shell Nigeria is aansprakelijk voor olielekkages in het Afrikaanse land. Wat betekent de uitspraak voor andere multinationals?
Oguru was een van de vier boeren die het opnamen tegen het olieconcern nadat een olielek in 2005 landbouwgronden en een visvijver onbruikbaar had gemaakt. De olie is nooit goed opgeruimd, zegt Oguru. "Zelfs nu, als je minder dan een halve meter graaft, zie je de olie."
Oguru stond in Nigeria de pers te woord na de uitspraak in Den Haag:
De boeren hebben volgens de rechter recht op een schadevergoeding. De hoogte wordt op een latere zitting bepaald. "Ik bid voor compensatie voor wat ze hebben vernietigd", zegt Oguru. Hij wil het geld gebruiken voor een nieuw stuk grond elders, of, als de vervuilde aarde wordt verwijderd, zijn oude grond weer gaan gebruiken.
Ook Milieudefensie, dat de boeren steunde in hun juridische strijd, is opgetogen over de uitspraak. "Het mocht niet vanwege corona, maar we hebben elkaar bijna omhelsd. Tranen die liepen over ons gezicht", zegt directeur Donald Pols.
De beslissing van het gerechtshof is goed nieuws voor de boeren. Twee van de vier zijn inmiddels overleden. Familieleden hebben de grond overgenomen.
Maar de uitspraak heeft verstrekkender gevolgen, verwacht jurist Liesbeth Enneking, bijzonder hoogleraar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Er spelen wereldwijd veel meer van dit soort zaken waarbij multinationals betrokken zijn bij mensenrechtenschendingen of milieuvervuiling.
Bij die procedures is het nooit tot een eindoordeel gekomen zoals nu in de zaak tegen Shell. "Veel van die zaken worden in een vroeg stadium verworpen", zegt Enneking in Nieuws & Co op NPO Radio 1. "Soms wordt er geschikt, maar in deze zaak leidt het dus daadwerkelijk tot een gemotiveerd eindoordeel van de rechter en ook nog in het voordeel van de eisers, de boeren en Milieudefensie."
Lekdetectiesysteem
De uitspraak heeft in ieder geval tot gevolg dat Shell Nigeria de schade van bepaalde lekkages zal moeten vergoeden. Maar het moederbedrijf moet ook meer doen om nieuwe lekkages te voorkomen, onder meer door de aanleg van een lekdetectiesysteem.
Shell heeft dus een verantwoordelijkheid tegenover de mensen in de Nigerdelta, concludeert Enneking. "Ik kan me voorstellen dat het ook bij andere multinationals te denken geeft dat je ook op hoofdkantoorniveau verantwoordelijk gehouden kunt worden voor iets dat in een gastland gebeurt."
Het olielek waarvoor Shell was aangeklaagd, was er al in 2005. De dorpelingen ondervinden er nog steeds de gevolgen van:
Er zijn al veel beleidsstukken vanuit de Verenigde Naties, de OESO en andere organisaties waarin gezegd wordt dat internationale concerns een verantwoordelijkheid hebben. Ook als het gaat om operaties in andere landen, en ook als die door andere bedrijven worden uitgevoerd. Veel bedrijven erkennen dat zelf ook. Al die documenten zijn gezaghebbend, zegt Enneking, maar niet afdwingbaar. "Wat je nu ziet in deze zaak, is een juridisch harde uitspraak."
Juristen van andere multinationals zullen de motivering van de rechter daarom waarschijnlijk met belangstelling gaan doorspitten. "Ik kan me voorstellen dat bedrijven die opereren in landen waar mensenschendingen of milieuvervuiling het gevolg zijn van de activiteiten daar, en die daar op een of andere manier invloed op kunnen uitoefenen, dat die bedrijven zich nu toch nog eens achter de oren zullen krabben. Niet alleen in Nederland, maar ook daarbuiten."
De vraag is wel of slachtoffers van de activiteiten van andere multinationals genoeg geld en tijd hebben om zo'n zelfde soort zaak aan te spannen als die tegen Shell. "Laten we wel wezen, deze mensen zijn hier dertien jaar mee bezig geweest", zegt Enneking tot slot. "In principe kunnen slachtoffers van mensenrechtenschendingen en milieuvervuiling dit soort procedures starten, maar ik denk niet dat iedereen staat te springen om dat daadwerkelijk te gaan doen."
