Veroordeling Chinese burgerjournalist 'hoort bij het nieuwe verhaal van China'

• Fiorella Opromolla

  redacteur Buitenland

Het maken van foto's, video's en livestreams bij de uitbraak van het coronavirus in de Chinese stad Wuhan komt de 37-jarige Zhan Zhang op vier jaar cel te staan. Zhang, die oorspronkelijk als advocaat werkte, zou onrust hebben gezaaid met haar verslaggeving en vals nieuws hebben verspreid.

Met de veroordeling lijkt China controle te willen houden over de informatiestroom en anderen die hetzelfde doen, te willen afschrikken. "Maar het hoort zeker ook bij het nieuwe verhaal dat China wil vertellen", zegt China-correspondent Garrie van Pinxteren. "Het verhaal dat China het virus ideaal heeft aangepakt en geen fouten heeft gemaakt aan het begin van de pandemie. Dat iedereen de Chinese overheid en de communistische partij dankbaar moet zijn dat China alle onheil is bespaard dat andere landen nu heeft getroffen."

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) stuurt binnenkort een team naar Wuhan om onderzoek te doen naar de oorsprong van het coronavirus. Viroloog Marion Koopmans van het Erasmus MC maakt deel uit van dat team. China heeft eigen onderzoekers aangesteld en zegt medewerking te willen verlenen.

"Maar ik denk dat China om andere redenen meewerkt", zegt Van Pinxteren. "Ze hopen dat het virus uiteindelijk niet uit Wuhan komt en willen het onderzoek gebruiken om de indruk weg te nemen dat het daar is ontstaan. En dat China niet verkeerd omgaat met wilde dieren en de markten niet het voornaamste probleem zijn." Algemeen wordt aangenomen dat het coronavirus op zo'n markt in Wuhan is overgesprongen op mensen.

Met een telefoon op zak reisde de 37-jarige Zhang begin februari af naar Wuhan, waar toen draconische maatregelen golden. Ze wilde de situatie vastleggen en filmde lege straten, publieke ruimtes. Ook filmde ze in ziekenhuizen en ging ze 's nachts langs een crematorium. De beelden verschenen op sociale media. Toen ze werd gecensureerd op Chinese sites, stapte Zhang over naar internationale platforms als Twitter en YouTube.

"De informatie die Zhang gaf wordt door China niet als 100 procent bewezen gezien, en het is verboden om geruchten te verspreiden", zegt Van Pinxteren. "Bovendien mag je jezelf in China geen burgerjournalist noemen, want journalist is een beschermd beroep. Je mag niet zomaar journalistiek bedrijven. Je bent hier alleen een journalist als je een vergunning hebt van de overheid. Er is geen persvrijheid zoals in Nederland."

Hongerstaking

Zhang ziet het zelf anders. In de rechtbank zei ze dat haar activiteiten vallen onder vrijheid van meningsuiting. Sinds enkele maanden is ze uit protest in hongerstaking.

Haar gezondheidstoestand is verslechterd, zegt Van Pinxteren, die meerdere malen met haar advocaat sprak. "Ze lijkt niet bereid om te stoppen met haar hongerstaking, zei de advocaat. Bij het vonnis zat Zhang in een rolstoel. Ze is sterk vermagerd en krijgt gedwongen sondevoeding. Bij de uitspraak reageerde ze amper en was er volgens de advocaat geen duidelijke gezichtsuitdrukking te zien."

De advocaat van Zhang zei tegen persbureau Reuters dat ze waarschijnlijk in hoger beroep gaat. "Mochten ze dat daadwerkelijk doen, dan zal het weinig kans maken. Als er hier een aanklacht ligt, is de kans 99 procent dat er ook een veroordeling volgt. Er is geen eerlijke, onafhankelijke rechtspraak en een hogere rechter zal niet snel anders oordelen."

Sympathisanten bij rechtbank

Ondanks dat voorzichtigheid is geboden bij kritische uitlatingen tegen de overheid, krijgt Zhang bijval. Op sociale media posten Chinezen selfies waarop ze een bord of papier met 'laat Zhan Zhang vrij' vasthouden. Daarnaast stonden er enkele sympathisanten voor de rechtbank in Shanghai, die streng beveiligd was. "Ik ben hiernaartoe gekomen en heb geprobeerd haar te zien, maar dat lukt niet", verklaart een van hen tegenover Reuters.

Ook buiten China wordt geschokt gereageerd op de veroordeling. Zo heeft mensenrechtenorganisatie Amnesty International een actie voor Zhang opgezet. Het Commissariaat voor de Mensenrechten van de Verenigde Naties reageerde met deze tweet:

De timing van het vonnis lijkt niet geheel toevallig, zegt Van Pinxteren verder. "Er worden ieder jaar gevoelige zaken behandeld tussen Kerst en Oud en Nieuw. Dat doen ze om te voorkomen dat buitenlandse media er veel aandacht aan besteden."

Zhang is de eerste burgerjournalist die wordt veroordeeld. Er zijn andere burgerjournalisten, onder wie Fang Bin, Chen Qiushi en Li Zehua, die niet meer in het openbaar zijn verschenen. Niemand weet waar zij zijn en of zij worden aangeklaagd.