Na 20 jaar als president zit Assad stevig in het zadel, maar Syrië ligt in puin
Dat sommige Syriërs weer durven te demonstreren, zegt veel over de wanhoop in het land. Syrië ligt in puin na negen jaar burgeroorlog en wordt getroffen door nieuwe sancties en een economische crisis. Maar één ding is al twintig jaar hetzelfde, namelijk dat Bashar al-Assad president is.
Op 17 juli 2000 nam de toen 34-jarige Assad de macht over van zijn vader. Syrië was al decennia een dictatuur en de jonge president beloofde het anders te doen. Er kwamen economische hervormingen en meer vrijheid voor burgers, zei hij.
"Je mag het nu bijna niet meer zeggen, maar hij kwam op velen eerst vrij sympathiek over", zegt Nikolaos van Dam. Hij schreef twee boeken over de heerschappij van de Assad-dynastie en was in 2015 en 2016 speciaal gezant in Syrië.
Student in Londen
Het feit dat Assad oogheelkunde had gestudeerd in Londen verstevigde zijn imago als frisse wind. En eigenlijk zou zijn broer Bassel de nieuwe president worden. "Dat was meer een krachtpatser", zegt Van Dam. Maar in 1993 verongelukte de oudste broer en daarna werd de jongere Assad 'troonopvolger'.
Na het winnen van de presidentsverkiezingen, als enige kandidaat, kwam er inderdaad iets meer vrijheid van meningsuiting, volgens Van Dam. Toch werden deze vrijheden snel ingeperkt. "Bij een dictatuur die gebaseerd is op de macht van het leger en de veiligheidsdiensten is het regime bang voor mensen die meer vrijheid willen. En binnen die sfeer was Assad grootgebracht."
"De oppositie werd onderdrukt en de beloofde economische liberalisatie werd een systeem waarvan alleen de elite profiteerde", zegt Midden-Oostendeskundige Goos Hofstee (Clingendael). Het is mogelijk dat de nieuwe leider echt wilde hervormen, maar dat de elite daar een stokje voor heeft gestoken. Want voor hun macht zijn Assad en zijn vader afhankelijk van deze klein groep invloedrijke mensen.
Massaprotesten
De onvrede over niet nagekomen beloftes kwam in 2011 tot uitbarsting. Syriërs gingen, in navolging van protesten in onder meer Tunesië en Egypte, massaal de straat op en eisten het aftreden van de president. Die probeerde de protesten met geweld de kop in te drukken. Dat vormde het begin van een bloedige burgeroorlog.
In deze video (van begin dit jaar) zie je wie de strijdend partijen zijn en welke rol landen als de VS, Turkije, Rusland en Iran spelen in het conflict:
Syrië werd een lappendeken van uiteenlopende milities die tegen elkaar of tegen het regeringsleger streden. Alleen al tussen 2011 en 2016 kwamen naar schatting 400.000 mensen om het leven. Miljoenen burgers sloegen op de vlucht.
Zowel de rebellen als het regeringsleger hebben oorlogsmisdaden gepleegd. Het regime wordt verantwoordelijk gehouden voor verreweg de meeste slachtoffers. "Bombardementen op woonwijken, de inzet van gifgas en martelingen op grote schaal", vat Van Dam het samen.
Prijsstijgingen en armoede
Dankzij Russische luchtsteun en het uitblijven van grootschalig ingrijpen door de VS en Europa bleef Assad in het zadel. Hij heeft een groot deel van het land heroverd op de rebellen. Toch is de oorlog verre van afgelopen en veel steden zijn verwoest zonder perspectief op herstel.
"De economie is een enorm zwakke plek voor het regime", zegt voormalig topdiplomaat Van Dam. Het Syrische pond daalt snel in waarde. Sommige basisbenodigdheden zijn volgens de VN sinds maart 40 tot 50 procent duurder geworden. Hulporganisaties schatten dat ruim 80 procent van de bevolking onder de armoedegrens leeft.
De laatste weken gingen in de zuidelijke regio Deraa mensen de straat op. Ze riepen Assad op af te treden, ondanks het risico om gearresteerd en gemarteld te worden.
"Dit is zorgelijk voor het regime", zegt Clingendael-expert Hofstee. "Want de protesten zijn ontstaan bij een minderheid, de Druzen, die Assad aanvankelijk hebben gesteund."
'Sancties treffen aanvoer medicijnen'
De teleurstelling in Assad wordt nog verder aangewakkerd door een nieuw pakket sancties dat de Verenigde Staten heeft ingevoerd. Met de zogeheten Caesarwet voert de VS reisbeperkingen en economische straffen in voor tientallen bedrijven en personen, zoals presidentsvrouw Asma al-Assad.
Ook de bevolking wordt getroffen door de aanvullende sancties. Hofstee: "Dat is een tragisch neveneffect, omdat de Caesarwet zo breed en vaag geformuleerd is. Het raakt zo ook de financiële stromen die gericht zijn op herbouw of de aanvoer van medicijnen."
Militair gezien staat Assad er relatief goed voor, maar dat weegt volgens Van Dam niet op tegen alle problemen. "De hele Syrische maatschappij is zo ernstig beschadigd, dat kun je niet zomaar oplossen. Maar tegen de militaire overmacht van het regime dat gesteund wordt door Rusland en Iran maken de demonstranten van nu geen schijn van kans."
