Advies aan kabinet: arbeidsmarkt moet écht anders of onze welvaart gaat eraan

Nederland dreigt zijn vertrouwde, hoge welvaartsniveau te verliezen als er niet snel en drastisch wordt ingegrepen in de arbeidsmarkt. Dat is de conclusie van de commissie-Borstlap, die in opdracht van het kabinet onderzoek heeft gedaan.

"Het gaat echt niet goed zo", zegt commissievoorzitter Hans Borstlap. De huidige regels veroorzaken onnodige maatschappelijke, economische en sociale problemen. Niet ingrijpen is geen optie, zegt hij. "Onze welvaart gaat er dan eigenlijk aan."

Werkgevers moeten veel vaker vaste contracten aanbieden, het aantal flexwerkers en zzp'ers moet omlaag en er moet meer geïnvesteerd worden in kennis en innovatie, schrijft de commissie-Borstlap.

Een van de problemen die zzp'ers hebben is dat ze vaak niet verzekerd zijn tegen ziekte of arbeidsongeschiktheid:

De conclusies zijn gebaseerd op eerdere nationale en internationale adviezen en onderzoeken. Daar is tot nu toe "gevaarlijk weinig" mee gedaan, vindt Borstlap. Ook voerde de commissie gesprekken met ondernemers, werknemers, vakbonden en deskundigen.

Alle signalen wijzen erop dat in Nederland te veel werknemers onzeker zijn over hun baan. Dat heeft tot gevolg dat zij niet durven te investeren in hun opleiding en hun toekomst. Werkgevers drijven te veel op flexwerkers, en zien vaak geen reden om in hun scholing te investeren omdat ze toch zo weer weg zijn.

Dat heeft grote economische gevolgen, omdat Nederland zonder kennis niet meer goed kan meedoen met de rest van de wereld. En als werknemers steeds minder geld verdienen of bang zijn om hun verdiende geld uit te geven, dan kan dat leiden tot economische stilstand.

"We hebben ook met jongeren gesproken", vertelt Borstlap. "Die hebben steeds vaker een flexbaan. Ze zijn bang om een huis te kopen of om een gezin te stichten. Daar moet je even bij stilstaan. Er is echt iets aan de hand."

Ook op maatschappelijk niveau heeft de huidige arbeidsmarkt grote gevolgen. Mensen die niet aan een baan kunnen komen, of onzeker werk hebben, keren zich af van de maatschappij. De onderlinge solidariteit tussen werkenden verdwijnt. Dat geldt ook voor het draagvlak voor sociale voorzieningen, verwacht de commissie.

Het gaat de laatste jaren steeds meer over de vorm van het arbeidscontract en steeds minder over wat werk eigenlijk voor de maatschappij betekent, zegt Borstlap. "Dit is een ernstige sociale kwestie. De scheidslijnen tussen soorten werknemers worden steeds scherper, de verschillen moeten niet te groot worden."

Het bieden van een vast contract wordt volgens hem door werkgevers te gemakkelijk gezien als louter een kostenpost. De commissie vindt dat moreel onjuist en schadelijk voor de welvaart en de maatschappelijke samenhang.

Drie soorten werkenden

De commissie draagt verschillende oplossingen aan. Korte contracten moeten plaatsmaken voor langere arbeidsrelaties. Dat moet voor werkgevers financieel minder risicovol worden. In ruil daarvoor investeren zij in opleidingen en innovatie, wat goed is voor de economie op lange termijn.

Er moet een einde komen aan de "wildgroei" van soorten arbeidscontracten, waardoor niemand meer weet waar hij aan toe is. De commissie wil bijvoorbeeld geen payroll-constructies meer. Er moeten maar drie soorten werkenden overblijven: echte zelfstandigen, echte werknemers en echte uitzendkrachten.

Volksverzekering arbeidsongeschiktheid

De commissie stelt ook voor de mogelijkheden voor deeltijdontslag uit te breiden en te streven naar kortere periodes van werkloosheid zodat de uitkeringen omhoog kunnen.

Een ander belangrijk pleidooi van de commissie: voer een volksverzekering of basisverzekering in voor alle werkenden tegen arbeidsongeschiktheid. Dat advies gaat zeker gehoor vinden in de politiek. De regeringspartijen staan er voor open om deze grote omslag te maken. Zij vinden het economische en maatschappelijke risico van een grote groep onverzekerde zzp'ers te groot.

De commissie presenteert donderdag officieel het rapport aan minister Koolmees. De meeste politieke partijen hebben nog geen reactie gegeven op het uitgelekte rapport.

Onzeker

Alleen PvdA-leider Asscher liet via Twitter weten dat de commissie wil dat werkgevers eenzijdig een functie, werkplek of arbeidsduur kunnen aanpassen De werkgever zou ook een werknemer gedeeltelijk kunnen ontslaan, zonder toestemming van de rechter of het UWV. "Zo maak je miljoenen werknemers onzeker. Wat een dramatisch slecht idee: onacceptabel", aldus Asscher.