Onrust Bolivia houdt aan: 'Nu het ijzer heet is, willen ze het smeden'

• Eline de Zeeuw

  redacteur Sport & Buitenland

Scholen blijven dicht, wegen zijn geblokkeerd en mensen trekken dagelijks met duizenden door de straten. Het is al twee weken onrustig in Bolivia: sinds Evo Morales is aangewezen als winnaar van de presidentsverkiezingen splijten gewelddadige protesten het land.

De oppositie heeft de president, die zich opmaakt voor een vierde termijn, een ultimatum gesteld: hij moet voor middernacht aftreden, anders volgen 'maatregelen'. Op zijn beurt beschuldigt Morales zijn rivalen van het aanzetten tot dodelijk geweld en het beramen van een staatsgreep.

Aanleiding voor de spanningen is mogelijke verkiezingsfraude. Tegenstanders van de president vermoeden dat er geknoeid is met de uitslag van 20 oktober om een beslissende ronde tussen de president en zijn belangrijkste uitdager Carlos Mesa te voorkomen.

"Het volk heeft zelf kunnen zien dat er gefraudeerd is", zegt Martijn Kraal. Hij woont en werkt in de Boliviaanse stad Cochabamba en heeft zowel een Nederlands als Boliviaans paspoort. "Sindsdien komen inwoners in het hele land in opstand. Ook ikzelf ben de straat opgegaan."

Gebrek aan bewijzen

"De verkiezingen zijn inderdaad vreemd verlopen", erkent Bolivia-deskundige Soledad Valdivia. Haar familie woont in Bolivia, zelf doet ze onderzoek en doceert ze aan de Universiteit Leiden. "Er is veel te laat en onhandig openheid van zaken gegeven. Maar de oppositie roept nu al weken dat er geknoeid is zonder dat ze met bewijzen komt."

De Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS) doet inmiddels, met behulp van leden van de Europese Unie, een onderzoek naar mogelijke manipulatie. "Het onderzoek is op verzoek van de regering tot stand gekomen en heeft het volk gevraagd te wachten op de uitslag", vertelt Valdivia. "Maar dat heeft niet het effect gehad waar de overheid op hoopte."

De protesten gaan namelijk 'gewoon' door. "Bolivianen vertrouwen Morales en de werkwijze van het OAS niet", zegt Kraal. "Het onderzoek heeft dus weinig impact. Uiteindelijk is dit een strijd om democratie - de basis voor een werkende samenleving. Als de huidige president aanblijft, vrezen veel mensen, wordt het hier een soort tweede Venezuela. Een dictatuur."

De socialist is inmiddels veertien jaar aan de macht en geniet vooral steun op het platteland en van arbeiders. Zij konden de afgelopen jaren flink profiteren van het sociale beleid van zijn regering. "Eigenlijk deed hij het de afgelopen tijd best goed", zegt Valdivia. "Terwijl het in de regio economisch steeds minder ging, bleef Bolivia floreren."

Toch is het vertrouwen in Morales afgelopen jaren flink afgenomen. In 2016 vroeg hij burgers in een nationaal referendum om een grondwetswijziging die het hem mogelijk moest maken voor een vierde keer een gooi naar het presidentschap te doen. Een meerderheid stemde tegen, maar Morales weigerde die uitslag te accepteren. En dus stond zijn naam afgelopen 20 oktober opnieuw op het stemformulier.

Nieuwe verkiezingen, andere kandidaten

Het volk verstevigt nu de roep om verandering, zegt Valdivia. Veel Bolivianen willen niet opnieuw naar de stembus om de race tussen Morales en uitdager Mesa te beslechten, maar nieuwe verkiezingen met andere kandidaten. "Nu het ijzer heet is moeten we het smeden, denken ze", zegt de universitair docent.

Zo is het Fernando Camacho, een conservatieve oppositieleider, die regerend president Morales dit weekend een ultimatum stelde. "Als Morales niet binnen 48 uur opstapt, dan zorgen wij wel dat hij gaat", dreigde hij dit weekend tijdens een bijeenkomst in de oostelijke Santa Cruz-regio. Camacho zegt het leger aan zijn zijde te hebben.

"Het is onduidelijk wat Bolivia nu kan verwachten", zegt Soledad Valdivia. "Sommigen speculeren dat Camacho steun heeft van buitenlandse partners, en hij als een soort Guaidó in Venezuela zijn macht zal proberen te consolideren. We weten niet wat Camacho daadwerkelijk achter de hand heeft en wat hij precies wil, maar het heeft er in ieder geval alle schijn van dat we vannacht achter dat eerste zullen komen. Het lijkt er namelijk niet op dat Morales gaat vertrekken."

"Ik weet wel dat het volk niet zal ophouden tot dat gebeurt", zegt Martijn Kraal. "Ook al gaan mijn twee kinderen al twee weken niet naar school en kun je je alleen lopend door de stad bewegen.. Het is de enige oplossing."