Agressie in wachtkamer of speelgoedwinkel: heeft samenleving een gedragsprobleem?

• Carmen Dorlo

  redacteur Online

Een oproep van Rijkswaterstaat om minder agressief te zijn tegen weginspecteurs en het nieuws van de huisartsenposten dat patiënten steeds agressiever worden: agressiviteit is de afgelopen dagen weer veel in het nieuws.

De afgelopen maanden waren er nog veel meer van dit soort berichten waaruit blijkt dat agressie tegen politieagenten, medewerkers in het openbaar vervoer, postbodes, faunabeheerders, burgemeesters en boa's is toegenomen.

Ook gedragen mensen zich agressiever bij sluitende winkels (denk aan Intertoys, daar werd het personeel bespuugd en bekogeld met speelgoed) en is het aantal gemelde incidenten bij Europese vluchten met een derde toegenomen.

We doen nog niet allemaal lief

Campagnes als 'Blijf van onze hulpverleners af' en '#doeslief' lijken niet het gewenste effect te hebben, nu de agressie niet meer weg te denken is uit de gemiddelde wachtkamer. Maar is dat wel echt zo? Heeft de samenleving een gedragsprobleem?

Volgens onderzoek van het CBS en onderzoeksbureau TNO blijven de meldingen van agressiviteit de laatste jaren enigszins constant. Zeker 1 op de 5 werknemers ervaart intimidatie op het werk. Ongeveer 6 procent wordt echt slachtoffer van geweld. Maatschappelijk werkers hebben het vaakst te maken met agressie/intimidatie (54 procent), gevolgd door gespecialiseerd verpleegkundigen (51 procent) en artsen (50 procent).

Ook vakbond FNV herkent de problemen, maar ziet die vooral in bepaalde sectoren terug. Daarom is het een onderwerp van gesprek met verschillende werkgevers, laat een woordvoerder weten. "Wij vinden dit echt een hele belangrijke kwestie."

Toch voelt het alsof de samenleving langzaam agressiever wordt. Dat heeft twee redenen, zegt Paul van Lange, hoogleraar sociale psychologie aan de Vrije Universiteit. Hij denkt dat sommige vormen van agressief gedrag wel zijn toegenomen, zoals in het verkeer, of op sociale media, maar dat er ook sprake is van beeldvorming. "Onze samenleving is steeds drukker geworden. We werken harder, verwachten snel een reactie, willen snel geholpen worden. Als dat niet lukt, raken we ongeduldig en dat brengt weer agressie met zich mee."

Want als we honger hebben, bestellen we een pizza, als we contact willen, whatsappen we, en als we op zoek zijn naar een relatie, openen we een datingapp. "Je wordt steeds vaker op je wenken bediend, behalve in de situaties waarbij zorgvuldigheid belangrijk is. Situaties waarbij men ook daadwerkelijk aanwezig moet zijn en je bijvoorbeeld langer moet wachten op personeel. Daarom creëert dit irritatie, en soms ook agressie."

Anonimiteit

Ook is de samenleving anoniemer geworden, omdat we meer in steden wonen in plaats van het platteland. Ook dat heeft effect, zegt Van Lange, die momenteel onderzoek doet naar agressie. "We zijn ontzettend gevoelig op het gebied van onze reputatie. Daarom zullen we in een situatie waarin we niet anoniem zijn, minder snel ons misdragen. In een dorp heb je toch het gevoel dat als je iets doet, iemand het weer ziet en doorvertelt. In een stad in dat veel minder. En in het verkeer, waar agressie het meest voorkomt, ben je al helemaal anoniem."

Toch speelt ook nog de beeldvorming mee, zegt de hoogleraar. "Sowieso zíe je de agressiviteit steeds meer. En de reden daarvoor is voor de hand liggend: er zijn meer camera's dan vroeger, er wordt steeds meer geregistreerd." Daarnaast zijn we ook geneigd om positieve dingen uit het verre verleden eerder te herinneren dan negatieve dingen, legt Van Lange uit. "Daarom herinneren we de agressieve incidenten uit het verleden minder dan de agressieve incidenten die zich nu voordoen."

En daarom stellen we elke keer weer dezelfde vraag: is de samenleving echt agressiever? Of worden we steeds egoïstischer? "Ik krijg elke drie jaar wel een telefoontje van een journalist met die vraag. Het blijft een terugkerende vraag, met een betrekkelijk antwoord. Dus zijn we maar begonnen met een onderzoek naar de ontwikkeling van egoïsme over de tijd heen. Bel me over twee jaar maar terug."