Intimidatie en wangedrag op de universiteit: hij vroeg naar mijn seksleven

Heb ik dit verkeerd opgevat, is het per ongeluk gezegd of zit er een bedoeling achter? De twijfel sloeg toe bij Liesbeth toen haar leidinggevende, een hoogleraar op de universiteit, opmerkingen maakte waar ze niet van gediend was. Er werd gevraagd naar haar seksleven en ze kreeg details uit zijn seksleven te horen. "Hij vroeg naar mijn intieme relaties en hoe ik daar in sta. Om dat met een meerdere te bespreken vind ik niet vanzelfsprekend."

Liesbeth werkt op de universiteit en is niet de enige die daar met dit soort gedrag te maken krijgt. De twee onderzoeken die vandaag gepubliceerd zijn concluderen hetzelfde: op universiteiten is de werkomgeving voor medewerkers vaak niet veilig. Vakbonden FNV en VAWO hielden een enquête onder ruim 1000 medewerkers. Zo'n 40 procent van hen heeft te maken gehad met een onveilige werksituatie.

Ook Het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren (LNVH) deed onderzoek op universiteiten. Zij keken naar wangedrag en intimidatie bij enkel vrouwelijke medewerkers. Ze spraken met 53 vrouwen die te maken hadden met ongewenst gedrag. "De verhalen waren heel heftig, mensen maken hele erge dingen mee."

Liesbeth wil anoniem haar verhaal bij ons doen. "Je krijgt tijdens je werk opmerkingen over iets wat je aan hebt, een luchtje dat je op hebt of hoe je haar in een staart zit." Maar ze kreeg dus ook vragen over haar seksleven. "Je wordt zenuwachtig op zo'n moment en je gaat twijfelen of je weg moet lopen. Maar je hebt ook nog werkgerelateerde dingen te bespreken dus loop je niet weg. Je kapt het wel zoveel mogelijk af, maar daar wordt het niet gemakkelijker van."

Macht

Het verschil in machtsverhouding maakte voor haar de situatie erg lastig. "Je zit er als werknemer of student met een doel voor het onderzoek. Je bent afhankelijk van je leidinggevende die je een cijfer moet geven. Of die je moet steunen in een aanvraag die je doet in je verdere carrière."

De cultuur op universiteiten maakt dat dit soort situaties vaker voorkomen, legt onderzoekster Marieke Naezer van het LNVH uit. "Het is een hiërarchische, individualistische en competitieve cultuur. We weten dat dat soort culturen wangedrag in de hand werken en in stand kunnen houden."

Uit het onderzoek van de vakbonden blijkt ook dat vrouwen vaker het slachtoffer zijn dan mannen: 44 procent van de vrouwen spreekt van een negatieve ervaring op het werk, tegen 35 procent van de mannen. Naezer vindt die uitkomst niet heel opmerkelijk. Ze ontdekte dat vrouwen vaak opmerkingen krijgen die naar mannen niet gemaakt worden. "Ze krijgen opmerkingen als: 'Jij hebt deze functie alleen maar omdat je een vrouw bent'. Ook krijgen ze vaker dan mannen seksistische opmerkingen naar hun hoofd."

Omdat ze wist dat ze zonder haar leidinggevende niet verder kwam en ze hem nodig had op een bepaald gebied, worstelde Liesbeth met de vraag wat ze moest doen. "Je bent niet gelijk aan diegene. Toen ik al die kleine opmerkingen eens naast elkaar zette bedacht ik me: het klopt inderdaad niet. Ik maak mezelf niet gek. Dit zou niet moeten kunnen daar."

Na 1,5 jaar dit soort opmerkingen besloot ze daarom een klacht in te dienen bij de universiteit. Ze klaagde onder meer over manipulatief gedrag, intimiderende situaties, agressieve en soms ook grensoverschrijdende gedragingen. Maar na een half jaar onderzoek besloot de universiteit haar klachten ongegrond te verklaren, bij gebrek aan genoeg bewijs of omdat het volgens hen niet iets was om over te klagen.

"De universiteit heeft alle klachtenprocedures gevolgd", zegt Liesbeth, "dus in die zin valt hen niets te verwijten. Wat wel steekt, is dat iedereen lijkt te vinden dat dit soort gedrag onacceptabel is, maar dat er in de praktijk geen handvat is om hiertegen op te treden."

Is er een oplossing?

Zorg voor meer bewustwording, een goeie opvangstructuur voor slachtoffers en probeer een cultuurverandering door te voeren, beveelt onderzoekster Naezer aan. "Slachtoffers moeten zich veilig kunnen voelen en als er iets gebeurt steun krijgen."

Want de gevolgen zijn groot, blijkt ook uit het onderzoek van de LNVH. Vrouwen melden zich ziek, krijgen een burn-out, gebruiken veelvuldig medicijnen op werk en zijn in de ergste gevallen zelfs gedwongen de wetenschap te verlaten.

Het feit dat Liesbeth anoniem wil blijven laat ook zien dat de angst bij haar overheerst. Ze twijfelt over haar toekomst. "Ik vind dat ze echt moeten kijken naar de regels die er zijn. Als dat niet gedaan wordt, moet ik bedenken of ik in zo'n wereld, in de wetenschap, verder wil gaan of niet."

In verband met haar privacy is de naam van de vrouw gefingeerd. Haar echte naam is bij de redactie bekend.