2019 wordt het jaar van de maan

• Ivo Landman

  redacteur Online

De Chinese lander Chang'e 4 is nog maar het begin. Het ruimtenieuws dit jaar zal vooral van de maan komen. Niet alleen staan er een hele serie onbemande maanlandingen gepland, er zijn ook vijf eclipsen en een 'superbloedwolfmaan' te zien. Leuk woord, maar astronomen zijn niet onder de indruk.

Een van de belangrijkste ruimtevaartmomenten van 2019 is al voorbij, vertelt planeetonderzoeker Daphne Stam van de Technische Universiteit Delft. Sonde New Horizons heeft gisteren de eerste beelden van de rots Ultima Thule verstuurd, vanaf de rand van ons zonnestelsel. "Dat is echt heel bijzonder", benadrukt Stam. "Het blijken twee bolletjes te zijn die aan elkaar vastzitten. Net als komeet 67P, waar de sonde Rosetta foto's van maakte. Alleen Ultima Thule is veel minder verweerd en vervormd, daardoor is beter te zien hoe dit soort objecten zijn ontstaan."

Er staat meer ruimtenieuws uit het zonnestelsel op stapel. Marslander InSight zal zijn seismometer activeren en gaan speuren naar Marsbevingen. NASA-sonde Juno maakt een aantal passeervluchten langs Jupiter en de Japanse sonde Hayabusa-2 gaat een monster nemen van planetoïde Ryugu om het daarna mee terug naar de aarde te nemen. Het onderzoek naar planeten bij andere sterren gaat ook door: in oktober of november lanceert ESA de CHEOPS-telescoop die gaat 'inzoomen' op al bekende exoplaneten.

Maar 2019 wordt het dus vooral het jaar van de maan. Niet alleen is het in juli een halve eeuw geleden dat Neil Armstrong als eerste mens voet op de maan zette, er zijn ook een paar momenten waarop de maan er eventjes wat anders uitziet. Nieuwsmedia zijn er vaak snel bij om de zoveelste 'superbloedmaan' aan te kondigen.

Sommige astronomen hebben gemengde gevoelens bij die belangstelling, maar Stam snapt het wel. "Wetenschappelijk is er natuurlijk niets aan de hand, maar het is wel heel goed dat mensen gewoon een keer naar boven kijken." Sterrenkundige Lucas Ellerbroek is het daarmee eens. "Sommige collega's doen er wat lacherig over, maar de maan is er altijd. Het is het eerste wat opvalt als je naar de hemel kijkt. En zo'n bloedmaan, een soort avondrood gereflecteerd door de maan, dat is altijd leuk om te vertellen."

Krater in een krater

We kunnen dit jaar niet alleen naar de maan kijken, we gaan er ook naartoe met een hele vloot maanlanders.

De eerste, Chang'e 4, is dus vannacht geland, en voor het eerst op de achterkant van de maan. "Hij staat in een krater die weer in een andere krater is geslagen", vertelt Daphne Stam. "De maankorst is daar dunner, dus het gesteente daar kan ons meer vertellen over het ontstaan van de maan."

Later dit jaar sturen de Chinezen nog een maanlander op weg. Chang'e 5 wordt het eerste ruimtevaartuig sinds de jaren 70 dat een stukje maan terugbrengt naar de aarde. Alleen al waardevol omdat dat maanmonster niet in contact met mensen komt. "Er is tijdens en na de Apollo-missies niet heel erg zorgvuldig met die monsters omgegaan. De maanlandingen hadden formeel wel een wetenschappelijk doel, maar pas op de laatste vlucht ging er een geoloog mee."

Niet alleen de Chinezen blazen het maanonderzoek nieuw leven in. Ook India stuurt dit jaar zijn eerste maanlander op weg, Chandrayaan 2. Stam: "Die gaat naar de zuidpool van de maan. De polen zijn ook de plekken waar in de toekomst misschien bemande maanbases komen, dus is het interessant om te weten of er bijvoorbeeld waterijs in de grond zit."

Verder zijn er ook nog een paar privé-initiatieven, voortgekomen uit de Google Lunar X Prize, een wedstrijd met een geldprijs voor de eerste particuliere landing op de maan. Onder meer het Israëlische SpaceIL, de Duitse PTScientists en de Amerikaanse Moon Express-groep plannen een landing in 2019, al is onduidelijk of ze dat allemaal gaan halen. De lander van PTScientists moet neerkomen vlak bij de plek waar de laatste Apollo-bemanning de maan in 1972 achter zich liet.

Astronauten met SpaceX de ruimte in

Nieuwe vluchten met mensen naar de maan laten nog een paar jaar op zich wachten, maar er zijn dit jaar wel een paar spannende momenten op het gebied van de bemande ruimtevaart: voor het eerst gaan de commerciële capsules van SpaceX en Boeing mensen naar de ruimte brengen.

Op 17 januari gaat de Crew Dragon 2 van SpaceX nog onbemand naar het ruimtestation ISS, maar bij de tweede vlucht in juni moeten er wel astronauten aan boord zijn. Boeings CST-100 Starliner gaat in maart voor het eerst onbemand op weg, en in augustus met bemanning.

Daarnaast zijn er grote stappen te verwachten op het gebied van ruimtetoerisme. Blue Origins, het bedrijf van Amazon-topman Jeff Bezos, wil dit jaar de eerste bemande testen gaan uitvoeren met zijn New Shepard-raket. Hij heeft concurrentie van SpaceX en Virgin Galactic. SpaceShipTwo komt steeds hoger. Op 13 december bereikte het ruimtevliegtuig (dat net als de New Shepard alleen heel korte vluchten kan maken) een hoogte van 82 kilometer, op de grens van de ruimte.

Wetenschappelijk leveren die vluchten niets op. "Hooguit kan er een wetenschappelijk instrument meeliften op zo'n commerciële vlucht", zegt Ellerbroek. "Maar commerciële partijen spelen wel een belangrijke rol. Veel wetenschap is door de eeuwen heen mogelijk gemaakt door bedrijven, dat geldt al helemaal voor de kostbare ruimtewetenschap."

Geen botsingen op de maan

Voor Stam telt vooral de interesse voor ruimtevaart en sterrenkunde die nieuwe spelers als SpaceX en Blue Origin en de teams van de Google Lunar X Prize teweegbrengen. "De belangstelling van nieuwe studenten voor onze faculteit is gigantisch toegenomen. Die particuliere maanlanders zijn interessant, want het is niet zo makkelijk om op de maan te landen."

En wordt het niet wat druk op de maan met al die nieuwe landers? "Nee, er is meer dan genoeg ruimte daar", zegt Stam. "We hoeven echt geen botsingen te verwachten."