Liberale universiteit 'weggejaagd' uit Boedapest

Het is erop of eronder voor de prestigieuze Centraal Europese Universiteit (CEU) in Hongarije. De internationale universiteit werd in 1991 opgericht door de Amerikaans-Hongaarse zakenman en filantroop George Soros met als doel nieuwe democratieën in Oost-Europa te stimuleren.

Maar twee decennia later staat het voorbestaan van de universiteit in Budapest op losse schroeven. Als de regering voor 1 december geen toestemming geeft, verdwijnt de universiteit uit Hongarije.

Een groep studenten demonstreert deze week iedere dag voor het parlement. Ze hebben een tentenkamp opgebouwd. In tenten worden colleges gegeven en er zijn dag en nacht activiteiten en concerten. Er hangen spandoeken met teksten als 'de academische vrijheid is in gevaar' en er staat een doodskist met de woorden 'RIP CEU'.

De symboliek laat weinig aan de verbeelding over. "Als we moeten vertrekken uit Hongarije, dan is de vrijheid van onderwijs definitief gestorven", zegt een Hongaarse student die bij het vallen van de avond brandende kaarsjes op de grafkist plaatst.

De Roemeense student Maria Dumitru (24) vreest voor het voortbestaan van de CEU. Ze vindt dat vrij onderwijs een grondrecht is voor iedereen:

Studenten uit meer dan honderd landen studeren aan de CEU. Een van hen is de Nederlandse Max de Blank. Hij volgt een master genderstudies en is een van de organisatoren van het protest. "Als we het land worden uitgezet, dan willen we dat wel doen met zoveel mogelijk lawaai", zegt hij. "We moeten laten zien aan de wereld: kijk, dit is wat hier gebeurt en wij vinden dat het niet kan."

Met de grafkist op de schouders en spandoeken in de lucht lopen kleine groepjes studenten elke dag door de binnenstad. Ze houden stil bij een drukke kerstmarkt. "Wat willen we met kerst? Academische vrijheid!", schreeuwen ze dagjesmensen toe.

Weggejaagd

Inmiddels, een dag voor de deadline, is de kans dat de regering nog over de brug komt, heel klein geworden. "We willen niet weg", zei CEU's directeur Michael Ignatieff vorige maand, toen hij aankondigde dat hij de Hongaarse regering nog tot 1 december geeft om een overeenkomst te ondertekenen die het voortbestaan van de instelling garandeert. "We worden weggejaagd. We kunnen niet anders dan ons voorbereiden op een vertrek".

Als het zover komt zullen de internationale doctoraal en masterprogramma's vanaf het eerstvolgende studiejaar niet meer in Boedapest, maar in Wenen worden gegeven waar vorig jaar inderhaast een nieuwe CEU-campus is opgericht.

In de afgelopen twee jaar is duidelijk geworden dat Hongarije af wil van de universiteit. Volgens decaan Eva Fodor leidt CEU de waakhonden van de democratie op, en wordt dat gezien als een bedreiging voor premier Orbán's macht. "Goede universiteiten leiden kritische denkers op. Maar in een land dat steeds meer de richting op gaat van een autoritaire staat en steeds verder weg komt te staan van de democratische grondbeginselen, daar zijn kritische denkers een probleem", zegt ze.

De CEU specialiseert zich in sociale en politieke wetenschappen. Opgericht in 1991, groeide het uit tot één van de beste universiteiten in Midden- en Oost-Europa. Studenten krijgen Amerikaanse diploma's die wereldwijd worden erkend. Het meest onder vuur liggen masters als nationalisme-studies en gender-studies en programma's die vluchtelingen en asielzoekers studiebeurzen geven.

Wetswijziging

De reden achter het ophanden zijnde vertrek is een wijziging in de wet op het hoger onderwijs, die in april 2017 werd doorgevoerd. De wetswijziging schrijf voor dat een onderwijsinstelling die financiering ontvangt uit het buitenland, ook een vestiging in het land moet hebben waar het geld vandaan komt.

Toen deze wet werd goedgekeurd door het parlement, waar Orbáns partij een grote meerderheid heeft, twijfelden weinig mensen eraan dat het een directe aanval was op de CEU, namelijk de enige onderwijsinstelling zonder vestiging in het thuisland.

Datzelfde jaar begon de regering een venijnige mediacampagne tegen CEU-oprichter miljardair en filantroop George Soros. Viktor Orbán spreekt over Soros als de grootste vijand van de staat. Als een gevaar voor de conservatieve en traditionele manier van denken die hij voor de Hongaren voor ogen heeft.

Beurs

Een aantal van Orbáns partijgenoten hebben in het verleden aan CEU gestudeerd en Orbán zelf ontving als jonge student een beurs van Soros' Open Society Foundation om in Engeland te studeren. Zaken waar de regering zelden op wil reageren.

Na de val van het communisme in Oost-Europa was CEU een idealistisch project van George Soros. Studenten uit landen als Polen, Slowakije, Roemenië en Oekraïne konden met beurzen studeren aan een universiteit die z'n tijd flink vooruit was in die regio.

Het doel was de voormalig Oostbloklanden te ondersteunen in de transitie van gesloten samenlevingen naar open democratische landen. De studenten konden met de kennis en vaardigheden die ze aan de CEU opdeden, terugkeren naar hun landen om daar de jonge democratieën helpen te ontwikkelen.

De Roemeense student Maria Dumitru had niet zo makkelijk kunnen studeren als ze geen studiebeurs voor CEU had gekregen. Ze komt uit een arme Roma-gemeenschap in zuidelijk Roemenië. Nu studeert ze genderstudies in Boedapest. Het is nog maar de vraag of ze kan doorgaan met haar studie als de universiteit naar Wenen verhuist. "Levensonderhoud is daar veel duurder, daar maak ik me wel zorgen om", zegt ze.

Ze vindt het belangrijk om tot het laatste moment te blijven strijden voor haar universiteit. "Het lijkt erop dat onderwijs tegenwoordig een bedreiging is. Maar vrij onderwijs is een grondrecht voor iedereen. We moeten ervoor blijven vechten."

De regerende partij van premier Orbán is de afgelopen jaren veel in opspraak vanwege schendingen van Europese democratische beginselen. Vooral zijn rigide beleid ten opzichte van migranten en de afbraak van de vrije pers zijn onderwerpen van kritiek uit Brussel. Het Europees Parlement stemde onlangs voor de start van een Artikel 7-strafprocedure tegen Hongarije.

"Dit zal de eerste keer zijn dat in de Europese Unie een universiteit moet sluiten die decennia lang volwaardig legaal was," zegt decaan Eva Fodor. "Dat is gevaarlijk. Want als het hier kan gebeuren, kan het ook elders in Europa gebeuren."

Voldoen aan de regels

De regering heeft deze laatste noodkreet van CEU 'hysterisch' genoemd in een verklaring eerder deze week. Volgens de minster van Buitenlandse Zaken voldoet de universiteit nog steeds niet aan de voorwaarden om te kunnen blijven. De CEU zocht in het afgelopen jaar naar een oplossing, opende een afdeling in de staat New York, waarmee de instelling aan de nieuwe wet zegt te voldoen.

"We voldoen inmiddels aan alle regels", aldus Fodor. "Het is nu aan de regering om die laatste handtekening te zetten, maar ze weigeren dat te doen. Dat zegt ons dat deze regering wil dat onze universiteit het land verlaat."

In het protestkamp houden de studenten er ook rekening mee dat hun acties weinig zullen veranderen. Toch is er nog hoop, zegt de Nederlandse student Max de Blank. "We moeten Hongarije en ook de rest van Europa laten zien dat dit een politieke strijd is van de regering om onze universiteit het land uit te krijgen. Omdat ze een bepaald beeld hebben van de samenleving, een conservatieve samenleving, en daar passen wij niet binnen."