El Chapo's laatste hoofdstuk: een proces vol show, mysterie en symboliek

• Eline de Zeeuw

  redacteur Buitenland

"Een gi-gan-tisch proces", benadrukt de advocaat van El Chapo, Jeffrey Lichtman, aan de telefoon. "Ik heb dit niet eerder meegemaakt, het zijn net zes zaken ineen. Het gaat om miljoenen documenten."

Vol show, mysterie en met flink wat symboliek. Vandaag begint in New York het proces tegen een van de grootste en meest beruchte drugsbaronnen in de geschiedenis: Joaquín 'El Chapo' Guzmán. De illustere Mexicaan, jarenlang Amerika's Public Enemy Nr. 1, verdwijnt zo goed als zeker voor de rest van zijn leven achter de tralies.

Dat verandert weinig aan het mediacircus rond zijn zaak. De Amerikaanse kranten publiceren al dagen verhalen over 'een van de grootste drugsrechtszaken ooit', ook de internationale pers rukt uit. Op de stoep voor de rechtbank in Brooklyn hopen ze allemaal een glimp van de lang ongrijpbare El Chapo op te vangen.

Ontsnappen

El Chapo, vertaald 'het kleintje'. Met zijn lengte van 1,68 meter is hij weliswaar klein van stuk, Guzmán is decennialang de onbetwiste koning van het Sinaloa-kartel. Dat groeit onder El Chapo uit tot de machtigste drugsorganisatie van Mexico en misschien wel van de wereld. Het smokkelt tonnen aan marihuana, cocaïne en heroïne naar de Verenigde Staten via ondergrondse tunnels.

Na een jarenlange klopjacht wordt de narco begin 2017 uitgeleverd aan Amerika, slechts een paar uur voor Donald Trump geïnaugureerd wordt als president. Daarmee neemt de Mexicaanse president Penã Nieto geen enkel risico op een zoveelste vernedering: El Chapo zette de regering herhaaldelijk voor schut.

Zo wist hij twee keer uit de zwaarst bewaakte gevangenissen van het land te ontsnappen. In 2001 verstopte hij zich in een karretje met vuile was, veertien jaar later sloop hij naar buiten door een 1,5 kilometer lange tunnel die naar zijn cel gegraven was. Althans, volgens de officiële verklaringen; sommigen zeggen dat El Chapo gewoon door de deur naar buiten liep. De Mexicaan had de bewakers in zijn zak.

Wie is El Chapo? Bekijk hier de video.

Nu slijt El Chapo zijn dagen in een zwaarbeveiligde gevangenis in Manhattan. Hij verblijft in een speciale vleugel waar ze zijn taal niet spreken. "Guzmán zit 23 uur per dag in zijn cel, het licht is er altijd aan en hij mag niet naar buiten", vertelt zijn advocaat Lichtman. "Hij heeft het er moeilijk. Hij heeft zijn vrouw al twee jaar niet gezien en zijn kinderen al net zo lang niet geknuffeld."

De juridische pitbull maakte in 2001 naam door de New Yorkse maffiabaas John Gotti Jr. uit de cel te houden. Dat kunstje hoopt Lichtman nu opnieuw te flikken, maar lijkt ondenkbaar. De aanklachten tegen de kartelbaas zijn zwaar. Drugshandel, tientallen moorden, ontvoeringen, het witwassen van geld; het zijn slechts een paar vergrijpen uit een lange lijst beschuldigingen.

En het bewijs is overdadig: aanklagers deelden honderden getuigenverklaringen en duizenden telefoontaps met de verdediging. "Er is drie decennia aan onderzoek beschikbaar. Dat maak je niet vaak mee", zegt Lichtman. "Dit is geen makkelijke zaak."

Een mysterieuze, bovendien. De twaalfkoppige jury waar Guzmán zich komende maanden voor moet verantwoorden, blijft anoniem. En nog steeds is niet bekend hoe El Chapo vanuit Manhattan naar de rechtbank in Brooklyn zal worden vervoerd en terug. Per helikopter? Met een boot? Of wordt toch de Brooklyn Bridge afgesloten?

War on drugs?

Het zijn de showelementen in een zaak die voor Amerikaanse en Mexicaanse justitie gelden als een belangrijk succes. "De berechting van El Chapo is absoluut een overwinning in de war on drugs", zegt agent Andrew Hogan van de drugsbestrijdingsorganisatie DEA aan de telefoon.

Hij is een van de Amerikaanse agenten die de godfather of the drug world na jaren van intensief speurwerk in 2014 in de boeien weten te slaan. "Het is een succesverhaal van twee landen die samenwerkten en daarmee iets bereikten wat lang voor onmogelijk werd gehouden."

De in Mexico woonachtige journalist Jan-Albert Hootsen denkt daar anders over. Hij volgde El Chapo jarenlang en bezocht zijn geboortedorp La Tuna meerdere keren. "Voor de Amerikanen is de symbolische waarde van de rechtszaak groot. Dit is einde van de jarenlange soap rond El Chapo", zegt hij. "Maar voor Mexico is de zaak oneindig veel minder belangrijk. Het is hier slechts een klein berichtje in de krant."

Gewelddadigste jaar ooit

Het houdt de inwoners van het land nauwelijks bezig, zegt hij. "Want of de baron veroordeeld wordt of niet, het maakt weinig uit voor hun dagelijks leven." El Chapo is na drie decennia dan wel uitgeschakeld, veiliger is het er niet op geworden in Mexico. Integendeel, 2017 was het gewelddadigste jaar in de geschiedenis van het land: vorig jaar werden 29.000 moorden gepleegd.

"En 2018 lijkt dat zelfs te gaan overtreffen. De drugsoorlog gaat hier gewoon door", zegt de Nederlandse journalist. Het Sinaloa-kartel is verzwakt en uit elkaar gevallen, maar de kleinere cellen die overblijven strijden met grof geweld om het leiderschap. "Je hakt er één hoofd af, maar er komen er vijf voor terug."

Dat ontkent agent Hogan. "De DEA heeft geen king pin-strategie, zoals iedereen denkt. We schakelen niet zomaar de leider van een kartel uit en denken dat het daarmee gedaan is." Het is de missie van de Amerikaanse drugsbestrijdingsorganisatie hele organisaties lam te leggen. "Dat hebben we ook gedaan bij het Sinaloa-kartel. Het is ook zeker niet meer zo machtig als het ooit was. Maar je moet de druk er daarna wel ophouden. En daar hebben we nu te weinig mensen en middelen voor."

In New York, zo'n 3200 kilometer van zijn geboortegrond in de Sinaloa-regio, bereiden El Chapo en zijn juridische team zich voor op een proces dat maanden zal duren. Vandaag wordt de jury achter gesloten deuren geselecteerd.

De vooruitzichten voor de kleine Mexicaan zijn gitzwart, maar hij geeft zich niet zomaar gewonnen. "Hij helpt ons erg goed bij zijn verdediging", zegt zijn advocaat Jeffrey Lichtman. "Het is een aardige man, met een goed gevoel voor humor. We gaan ons uiterste best doen."