El Chapo voor de rechter: het proces tegen de laatste grote narco begint
Hij was in Amerika uitgeroepen tot Public Enemy Nr. 1, werd meerdere keren achter de tralies gezet en ontsnapte bijna even vaak. Morgen begint in New York de rechtszaak tegen een van de grootste en meest beruchte drugsbazen ter wereld: Joaquín 'El Chapo' Guzmán.
"Hij was zeker niet de laatste drugshandelaar", zegt zijn biograaf Malcolm Beith. "Maar wel de allerlaatste in zijn soort: een narco die 100 procent bescherming genoot door corruptie en zich vrij door zijn land kon bewegen, ondanks het spoor van geweld dat hij achterliet."
Wie is El Chapo? We spraken zijn biograaf, de agent die hem opspoorde en een Nederlandse journalist die zijn geboortedorp bezocht. Ze vertellen hieronder in detail over zijn leven en de klopjacht op hem.
Liever de korte versie? Bekijk dan de video.
Verstopt tussen de bergen van de deelstaat Sinaloa staan de simpele huizen van La Tuna. Er is geen stromend water, laat staan elektriciteit. In het dorpje van amper 200 inwoners komt Joaquín Guzmán ergens in de jaren 50 in een groot gezin ter wereld.
Hij leert al vroeg: wie wil overleven, moet slim zijn. Als klein jongetje verkoopt Guzmán sinaasappels, maar al snel wordt zijn verkoopwaar marihuana, cocaïne en heroïne. Hij is er goed in, en de handel in drugs blijkt een stuk lucratiever dan naar school gaan.
Guzmán maakt carrière en krijgt de bijnaam El Chapo, 'het kleintje'. Met zijn 1,68 meter is hij weliswaar klein van stuk, wie met hem werkt weet dat er met hem niet te sollen valt. "Hij is intelligent, berekenend en meedogenloos", omschrijft de Amerikaanse journalist Malcolm Beith hem. Beith schreef het boek The Last Narco over het leven van El Chapo. "Hij is al snel onaantastbaar."
De drugshandelaar is amper 30 jaar oud als hij de leiding neemt over het Sinaloa-kartel. Onder El Chapo wordt dat het grootste van Mexico. Via tientallen grenstunnels smokkelt zijn kartel tonnen aan drugs naar de Verenigde Staten.
Uber of KPN
Het Sinaloa-kartel is goed voor de helft van de drugshandel naar Amerika. De organisatie is enorm. Op het hoogtepunt zou El Chapo 100.000 mensen voor zich hebben laten werken en per jaar 3 tot 6 miljard dollar verdienen. Een omzet vergelijkbaar met dat van een bedrijf als Uber of KPN.
El Chapo staat jaren achter elkaar op de Forbes-ranglijst van rijkste mensen ter wereld. "In onze wereld had hij de CEO van een multinational kunnen zijn", zegt Beith. "Maar dan zonder het enorme geweld dat hij gebruikte om zijn macht te verkrijgen en behouden."
Beith somt de verhalen op van mannen die voor El Chapo werkten en nu hun leven in de cel doorbrengen. "Werkte je voor de kleine Mexicaan, dan kon je verdienen, en flink ook. 15.000 dollar om marihuana naar de grens te smokkelen was niet gek", vertelt Beith het verhaal van een ex-kartellid dat hij in de gevanigenis sprak. "Dat was een aantrekkelijk aanbod voor veel arme boeren in de regio. Maar daarmee riskeerde je alles. Je had geen keus meer, je zat je leven aan El Chapo vast en dat liep vaak niet goed af."
Het Sinaloa-kartel is een hoofdrolspeler in de onderlinge strijd tussen de Mexicaanse drugskartels, en ook in die tegen de regering. Het kartel wordt verantwoordelijk gehouden voor de dood van minstens 10.000 mensen. Slachtoffers werden vaak op gruwelijke wijze vermoord: ze werden aan bruggen gehangen of in stukken gehakt teruggevonden.
Robin Hood?
Toch weet El Chapo ook een deel van het gewone volk te paaien. In de kleine bergdorpjes van zijn geboorteregio zijn petjes te koop met zijn naam er op. En hij wordt bezongen in honderden narcocorridos, liedjes die de macht van drugsbaronnen verheerlijken.
Verhalen over El Chapo's 'weldaden' zijn er legio: hij zou in arme gebieden met drugsgeld wegen aanleggen. Patiënten die de ziekenhuisrekening niet kunnen betalen, neemt hij naar verluidt de zorgen weg. En ook gehoord: als El Chapo in een restaurant komt dineren, betaalt hij voor iedere gast de rekening. Mét flinke fooi.
Het was geen liefde, maar angst.
"El Chapo wordt omgeven door ongelofelijk veel mythologie", zegt Jan-Albert Hootsen. Het was een reden voor de Nederlandse journalist om drie keer af te reizen naar het geboortedorp van de drugsbaron, La Tuna. "Hij zou door de bevolking op handen worden gedragen, maar ik wilde dat met eigen ogen zien."
De realiteit is anders, zag Hootsen. "Als je dieper graaft kom je erachter dat angst een grote rol speelt. Het Sinaloa-kartel had jaren ongelofelijk veel macht en pleegde duizenden moorden. Mensen waren bang om in de problemen te komen als ze kritisch op de drugsbaas waren."
"Het was geen liefde, maar angst", denkt ook biograaf Beith. "Al dwong hij wel wat respect af door de regels aan zijn laars te lappen en decennialang een middelvinger op te steken naar de Mexicaanse regering."
Die zet El Chapo namelijk herhaaldelijk voor schut. De topcrimineel moet in 1993 voor het eerst naar een zwaar bewaakte gevangenis, maar dat verandert weinig aan zijn macht. Vanuit de gevangenis leidt hij niet alleen zijn kartel, zeggen aanklagers, maar heeft hij toegang tot vrouwen, geld en dure whisky. In 2001 weet El Chapo zelfs te ontsnappen door zich te verstoppen in een karretje met vuile was.
Inflitreren in het Sinaloa-kartel
Het duurt tot 2014 voor hij, inmiddels uitgegroeid tot de meest gezochte misdadiger ter wereld, opnieuw gepakt wordt. Andrew Hogan is een van de Drug Enforcement Administration (DEA)-agenten die de 'godfather of the drugworld' na jaren van intensief speurwerk in de boeien weet te slaan.
"Als undercoveragenten infiltreerden we in het Sinaloa-kartel. We deden ons voor als een crimineel netwerk en begonnen geld voor hen wit te wassen", vertelt hij telefonisch over die actie. "Dat ging om miljoenen dollars per keer. En hoe meer vertrouwen we wonnen, hoe hogerop we kwamen. Op een gegeven moment smokkelden we ladingen cocaïne."
De agenten weten een cel van het kartel op te rollen en stellen zichzelf een nieuw, ultiem doel: "El Chapo himself." Vanuit Mexico-stad doorgronden ze het communicatienetwerk tussen de drugsbaron en zijn medewerkers in het veld. "Het kwam erop neer dat we maandenlang alle gecodeerde tekstberichtjes lazen tussen El Chapo en zijn mannen. Die probeerden we te ontcijferen."
'What's up, Chapo!'
Zo ontdekken Hogan en zijn partners de verblijfplaats van El Chapo. De agenten worden naar een kustplaats in zijn geboorteregio Sinaloa geleid. Daar bestormen ze samen met Mexicaanse mariniers het hotel waar de illustere baron ondergedoken zit.
"We slopen op El Chapo af", blikt Hogan terug. "Het was donker, maar ik kon hem net zien. Ik sprong op hem af en riep: 'What's up Chapo!'" Hij lacht. "Het was het eerste wat in me opkwam. Hij was dertien jaar op de vlucht geweest en ik stond daar plots oog in oog met hem in een parkeergarage."
De arrestatie is wereldnieuws. Net als zijn ontsnapping, amper anderhalfjaar later. "Mijn vrouw sms'te me", zegt DEA-agent Hogan. "Toen ik het nieuws las was ik in shock."
De drugsbaron wist opnieuw uit een zwaarbewaakte gevangenis te ontsnappen. Dit keer, volgens een officiele verklaring, door een ondergrondse tunnel van maar liefst anderhalve kilometer, die zijn handlangers naar zijn cel zouden hebben gegraven. "Maar sommigen zeggen dat hij gewoon de deur uit liep", zegt biograaf Malcolm Beith. "El Chapo had de reputatie alle bewakers in zijn zak te hebben."
Zijn ontsnapping brengt de Mexicaanse regering in grote verlegenheid. Na een klopjacht van 181 dagen, wint president Peña Nieto wat aanzien terug. "Mission accomplished", twittert hij, nadat de kleine drugsbaron opnieuw in de kraag is gevat. "We hebben hem."
Dit keer nemen de Mexicanen geen risico. Ze leveren Joaquín Guzmán uit aan de Verenigde Staten, een paar uur voordat Donald Trump beëdigd wordt als president. "De ultieme nachtmerrie voor de druglord, die daar nauwelijks macht of handlangers heeft", zegt biograaf Beith.
In New York, zo'n 3200 kilometer van zijn geboortegrond in Sinaloa, bereidt een team van juridische pitbulls zich nu voor op een proces dat morgen van start gaat en maanden zal duren. Toch zijn er al een paar dingen zeker, denkt Beith: "Dit is het laatste hoofdstuk voor El Chapo. En dit gaat een zaak worden waar de hele wereld naar kijkt."