Nederlandse Joden probeerden op straat altijd al anoniem te zijn

• Bas de Vries en Reinalda Start

Vernielingen aan een Joodse restaurant in Amsterdam, het Duitse advies om in grote steden geen keppel meer te dragen, Franse prominenten die in een pamflet waarschuwen voor antisemitisme door moslimextremisten: het lijkt wel of Jodenhaat in West-Europa toeneemt. Hoe gaan Nederlandse Joden daar mee om?

"Voor mij is het gebruikelijk om een keppel te dragen, maar als ik naar buiten ga, doe ik hem voor de zekerheid meestal af", vertelt ondernemer Robert Herbschleb. "Soms word je alleen nagekeken, maar ik ben in Den Bosch en mijn woonplaats Vught de afgelopen jaren ook drie keer uitgescholden op momenten dat ik dat vergeten was. Ik herhaal niet wat er dan precies wordt gezegd, maar het gaat dan om opmerkingen als 'vuile k*Jood'."

"Een keer was een Turkse of Marokkaanse Nederlander daarvoor verantwoordelijk. De andere twee keer een 'wit' iemand. Waren die extreemrechts? Dat kun je niet zien aan de buitenkant. Ik heb een keer aangifte gedaan bij de politie, de andere twee keer niet. Het kost je een halve dag en leidt toch niet tot een vervolging."

"Het is nu bijna gebruikelijk om over dit soort mensen te zeggen dat ze 'in de war' zijn, zoals met de Syrisch-Palestijnse asielzoeker die in december zo tekeer ging tegen dat Joodse restaurant in Amsterdam. Ik vind dat typerend voor de halfzachte manier waarop dit soort zaken in Nederland wordt benoemd. Of beter gezegd: niet benoemd. Het Openbaar Ministerie wil die man nota bene vervolgen voor vernieling en inbraak. Terwijl het natuurlijk gaat om puur antisemitisme."

"Het is wat veel Joden gewend zijn te doen: je zorgt ervoor dat je niet al te herkenbaar bent", gaat Herbschleb verder. "Als zij een 'mezoeza' aanbrengen, een tekstkoker die je op de buitendeur hoort aan te brengen, dan doen zij dat toch maar liever aan de binnenkant."

"Ik ben ook actief als vrijwilliger in kamp Vught. Daar voel ik wel de vrijheid om mijn keppel te dragen. Soms leid ik leerlingen van een zwarte school rond en dan ontstaan er wel discussies. Die kinderen blijven natuurlijk pubers, maar toch krijg je dan geregeld echt een goed gesprek. Het is misschien een druppel op een gloeiende plaat, maar het is wel iets."

"Over antisemitisme wordt door Nederlanders nog altijd verhullend gesproken", zegt Albert Ringer, rabbijn van het Nederlands Verbond voor Progressief Jodendom in Rotterdam en Enschede. "Dat begon al direct na de oorlog, toen het verhaal was dat 'de bezetter' ervoor had gezorgd dat er 110.000 Nederlandse Joden waren vermoord. Terwijl het nadrukkelijk in veel gevallen andere Nederlanders waren die actief meewerkten aan deportatie. Of in elk geval geen vinger hadden uitgestoken. Bedenk: ook in de periode na de oorlog gingen maar heel weinig Joden herkenbaar over straat, omdat zij ondervonden dat het antisemitisme er nog altijd was."

"Nu word ik met de regelmaat van de klok gebeld door journalisten die willen weten of ik 'bang' ben voor antisemitisme door moslims. Terwijl het werkelijke verhaal is: ja, de kans is groot dat ik word uitgescholden als ik bij uitzondering een keppel draag op straat. Dat is meerdere malen gebeurd. Maar echt niet alleen door allochtonen."

"Wat ik vooral wil zeggen, is dat de traditionele Nederlandse maatschappij nog altijd onvoldoende oog heeft voor het eigen antisemitisme. Neem dat scanderen van 'Hamas, Hamas, Joden aan het gas' in de voetbalstadions. Moet ik dat minder serieus nemen omdat die spreekkoren tegen Ajax zijn gericht? Het grootste deel van mijn familie is vermoord in de oorlog!"

"Het komt veel Nederlanders kennelijk beter uit om zich vooral op antisemitisme door Marokkanen en anderen te richten. Terwijl het 'traditionele antisemitisme' er ook nog altijd is. Als mensen niet weten dat ik Jood ben, hoor ik soms hele foute 'grapjes'. En een deel van extreem- en 'intellectueel' links is zo verontwaardigd over het beleid van de Israëlische regering, dat Joden in Nederland dat soms ook op een hele nare, stereotyperende manier voor de voeten krijgen gegooid."

"We zijn niet bang, maar wel ongerust", vat voorzitter Ron van der Wieken van het Centraal Joods Overleg samen, dat opkomt voor de rechten en belangen van de Joodse Gemeenschap in Nederland. "Nederland zit nog altijd in de top 3 van landen met een gunstig klimaat, maar wij hebben wel de indruk dat het antisemitisme toeneemt. En we zijn bezorgd waar dit gaat eindigen."

"Afgelopen februari hebben we daar ook met een zware kabinetsdelegatie over gesproken, inclusief premier Rutte. We hebben daar onder meer laten weten dat wij graag zouden zien dat er een Nederlandse coördinator antisemitisme komt. Omdat er van alles gedaan wordt aan dit probleem, maar het onvoldoende wordt geregisseerd."

"Dat antisemitisme zit soms in zaken waar je niet snel mee naar de politie stapt, voor zover je dat überhaupt doet. Neem Kamerlid Öztürk van Denk, die in een debat over 'de lange arm van Israël en de Joden' spreekt, die het parlement zou proberen te beïnvloeden. Ander voorbeeld is een meisje dat op een vmbo ontzettend werd getreiterd omdat ze een Davidster draagt. Waarop de rector zei: doe dat dan af! Een slecht advies dat precies de verkeerde boodschap afgeeft."

"In het verlengde hiervan: ik begrijp waar het advies vandaan komt van de Centrale Joodse Raad in Duitsland om geen keppel meer op te zetten op straat. Maar toch vind ik het niet goed. Het voelt toch alsof je in de onderduik gaat. Iedereen mag er binnen bepaalde grenzen bijlopen zoals hij of zij wil. Al begrijp ik wel dat je dat in Amsterdam-West niet snel doet met een keppeltje. Dat is wel een beetje vragen om problemen."

"Ik weet, hetzelfde probleem speelt met hoofddoeken. Sommige moslimvrouwen krijgen ook van alles naar hun hoofd in Nederland. Er is helaas een radicalisering en een verruwing naar alle kanten. Een groeiend verlies van democratische kernwaarden."

"Ik merk persoonlijk niet dat het antisemitisme is toegenomen", zegt Bertien Minco. Zij is een van de initiatiefnemers van 'Salaam Shalom', een vriendschapskring waarin Joden en moslims proberen te voorkomen dat de spanningen in het Midden-Oosten overslaan naar Amsterdam. "Maar ik draag natuurlijk ook geen keppel."

"Ik ben opgegroeid in Groningen. Mijn vader droeg nooit een keppel als hij daar naar de sjoel ging, zoals wij de synagoge noemen. Die deed hij daar pas op."

"Ik ken natuurlijk de verhalen van jongeren met een moslimachtergrond die bij Joden willen kijken of zij geen hoorntjes op hun hoofd hebben, omdat het duivels zouden zijn. Met Salaam Shalom proberen wij groepen dichter bij elkaar te brengen, onder meer door samen bloemen te brengen naar het Joodse restaurant waar de ruiten werden ingegooid."

"Of dat lukt? Ik herken wel steeds dezelfde mensen die meedoen aan onze samenspraak-bijeenkomsten. En het blijft een feit dat de joodse gemeenschap heel klein is. Dat maakt het wel heel lastig om bij een miljoen moslims het beeld te kantelen, omdat je elkaar nauwelijks tegenkomt. Je kunt het beeld dus ook moeilijk kantelen."

"Het belangrijkste is dat je elkaar leert kennen. Dat is de beste manier om vooroordelen te bestrijden. Maar geloof me: ook zonder de aanwezigheid van moslims in Nederland zou er ook antisemitisme zijn."

"Het is wel degelijk zo dat mensen uit islamitische landen negatief denken over Joden", stelt de Marokkaanse Jood en migratie-expert David Pinto, die deze week met Paul Cliteur het boek 'Moord op Spinoza' uitbracht. "Maar zij zullen moeten leren dat in Nederland iedereen in vrijheid leeft. Dus ook Joden. Dat heb je gewoon maar te accepteren."

"We zullen mensen moeten opvoeden in die traditie van vrijheden. Daar moet in het onderwijs veel meer aandacht voor komen. Heb jij ooit gehoord dat in wijken in Deventer, Amsterdam of Rotterdam Joodse jongeren andere mensen hebben bedreigd? Dat is gewoon niet zo, dat gebeurt niet. Waarom dan in wijken met veel Turkse en Marokkaanse jongeren wel?"

"We moeten uitkijken dat we niet te veel meebewegen met de moslimgemeenschap. Waarom doet de politie in vredesnaam mee aan de iftar, de maaltijd die moslims tijdens de ramadan gebruiken direct na zonsondergang? Je doet toch ook niet mee aan het Joodse feest Chanoeka?"