Nederland riep het verbod op pulsvissen over zichzelf af

• Thomas Spekschoor

  correspondent Europa

Nederland heeft grootschalig pulsvisonderzoek jarenlang voor zich uitgeschoven. Met de belofte dat schepen uitsluitend zouden worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek, regelde de Nederlandse regering vanaf 2010 tientallen extra pulsvisvergunningen in Brussel. Het was een truc om de vergunningen binnen te halen en er commercieel mee te vissen. In de praktijk visten veel van de schepen jarenlang zonder dat er een wetenschapper aan boord kwam. Dat blijkt uit onderzoek van de NOS.

Nederland sneed zichzelf daarmee uiteindelijk in de vingers. Het Europees Parlement stemde in januari voor een totaalverbod op pulsvissen, tot woede van Nederlandse vissers en de Nederlandse regering. Minister Schouten wees erop dat het wetenschappelijk onderzoek naar pulsvissen nog niet is afgerond en dat de stemming te vroeg kwam. Maar dat onderzoek had al lang af kunnen zijn als Nederland op tijd was begonnen.

"Als we in 2010 de sloot geld hadden gekregen die we nu hebben om kennis te ontwikkelen, dan waren we veel verder geweest," zegt Adriaan Rijnsdorp, Nederlands belangrijkste pulsviswetenschapper.

"Achteraf gezien had het onderzoek eerder moeten beginnen," erkent ook Pim Visser, directeur van vissersorganisatie VisNed. "Dan hadden we vooruit kunnen kijken en niet hoeven repareren, zoals nu."

Pas sinds 1 januari 2017 hebben alle Nederlandse pulsvisschepen een computer van Wageningen Marine Research aan boord die alle relevante wetenschappelijke gegevens verzamelt. Dat is zeven jaar na het aanvragen van de extra vergunningen voor wetenschappelijk onderzoek.

Tot die tijd waren er wel onderzoeken op individuele schepen, maar niet een groot alomvattend onderzoek. Wetenschappers konden van de andere schepen alleen de beperkte gegevens inzien die alle schepen, puls of geen puls, bij de Europese Commissie in moeten leveren.

Hoe zit het ook alweer met pulsvissen? In de video hieronder leggen we het uit:

De Nederlandse jacht op extra pulsvisvergunningen begint in 2010. De Nederlandse bodemvisserij is dan verdeeld in twee kampen: 22 schepen halen volop vis binnen met de nieuwe pulsvistechniek, waarmee ze ook nog eens veel brandstof besparen. Alle andere bodemvissers moeten zich behelpen met de ouderwetsere boomkortechniek. Bedrijven dreigen failliet te gaan door hoge brandstofprijzen en lage visprijzen. Ze schreeuwen allemaal om één oplossing: laat ons ook pulsvissen.

Nederlandse sluipweggetjes

Officieel mag dat niet van de EU. Vissen met elektriciteit is verboden, omdat niet duidelijk is wat de effecten van de techniek zijn. Ieder land mag wel 5 procent van zijn vloot laten experimenteren met puls, voor Nederland komt dat neer op 22 schepen. Maar staatssecretaris Bleker vindt een sluipweggetje. Volgens een EU-regel kan hij twintig schepen een pulsvisvergunning geven als het 'uitsluitend voor wetenschappelijk onderzoek' is. De Europese Commissie gaat schriftelijk akkoord. De NOS heeft de brief waarin dat wordt bevestigd opgevraagd, maar die is volgens het ministerie vertrouwelijk.

Staatssecretaris Dijksma herhaalt de truc van Bleker in 2014 door nog eens 42 extra vergunningen aan te vragen. Ook dit keer belooft Nederland groot wetenschappelijk onderzoek. Dijksma: "Een uitgebreid monitorings- en onderzoeksprogramma is van belang om met steun van andere lidstaten het pulstuig algemeen toegelaten te krijgen."

Maar zo snel en handig als Nederland is met het aanvragen van vergunningen voor vissers, zo traag komt het verzamelen van wetenschappelijke data op gang. Nederland heeft helemaal geen plan klaar liggen om op al die schepen wetenschappelijk onderzoek te doen. Er moesten vissers uit de brand geholpen worden, wetenschappelijk onderzoek was van secundair belang. Of zoals pulsvisonderzoeker Rijnsdorp het zegt: "Het onderzoek is altijd volgend geweest op het aantal schepen dat op zee zat en we hebben ons onderzoek daar altijd aan aangepast."

Bovendien, zegt hij, is er geen wetenschappelijke reden om met 84 schepen te vissen. "Ik zou nooit hebben gevraagd om 84 schepen. Voor de meeste wetenschappelijke vragen heb je helemaal niet zoveel schepen nodig." Die stelling wordt door andere Nederlandse en buitenlandse pulsviswetenschappers bevestigd.

De NOS spitte alle openbare pulsvisonderzoeken tussen 2010 en 2017 door. Daarin zijn lang niet alle schepen die een pulsvisvergunning hebben terug te vinden. Tot en met 2016 gebruikte Nederland maar een beperkt aantal schepen voor wetenschappelijk onderzoek, terwijl een groot deel van de vergunningen juist om die reden was aangevraagd.

Er wordt vanaf 2010 wel onderzoek gedaan, naar bijvangst bijvoorbeeld en naar de brandvlekjes die vissen voor de Belgische kust lijken te hebben. Maar daarbij worden nooit alle pulsvisschepen gebruikt en het onderzoek is vooral gericht op het wegnemen van specifieke zorgen in het buitenland.

Die methode werkt niet, omdat de critici van pulsvissen zich niet makkelijk laten overtuigen. Zij vrezen dat pulsvissen de zee verandert in een kerkhof. VisNed-directeur Pim Visser: "Ieder onderzoek riep bij hen weer vijf nieuwe vragen op. En dat houdt niet op."

Daarvoor is wel een oplossing, maar die kost meer geld. Adriaan Rijnsdorp: "Om antwoord te kunnen geven op alle vragen moet je eigenlijk veel fundamenteler onderzoek doen. Politici wilden snelle antwoorden op heel praktische vragen die opkwamen. Het was moeilijk ze ervan te overtuigen grote investeringen te doen voor fundamenteler onderzoek."

Pas als in 2015 de internationale kritiek op de Nederlandse pulsvissers toeneemt, komt het geld voor het fundamentele onderzoek vrij. Het goedkopere onderzoek dat tot die tijd wordt gedaan blijkt niet afdoende om iedereen te overtuigen. Goedkoop blijkt duurkoop, want vanaf 2017 worden alsnog alle pulsvisschepen betrokken bij het onderzoek.

2018: Nederland moet antwoorden schuldig blijven

Het onderzoek is achteraf te laat opgestart, geven betrokkenen nu toe. "Wij hebben altijd gedacht dat het Europees Parlement pas in 2019 besluiten zou nemen over pulsvissen," verzucht Adriaan Rijnsdorp twee maanden na de stemming in het Europees Parlement. "Dan was ons onderzoek af geweest."

De avond voor die stemming in januari zit Rijnsdorp in het parlement tegenover Europarlementariërs. Ze stellen allerlei kritische vragen en Rijnsdorp moet het antwoord op een deel van die vragen schuldig blijven, omdat het grootschalige onderzoek nog niet af is. De volgende dag stemmen de Europarlementariërs voor het totaalverbod.

Minister Schouten gebruikt het nog niet afgeronde onderzoek als argument om het pulsvissen nu niet stop te zetten. "Laten we deze discussie voeren op basis van feiten," zegt ze in januari bij een ministerraad. "Het onderzoek loopt nog. We willen heel graag dat we de uiteindelijke keuze of we wel of niet doorgaan met puls ook baseren op de resultaten van het onderzoek."

Maar dat onderzoek had al lang klaar kunnen zijn, als Nederland z'n wetenschappers direct in 2010 of in de eerste jaren daarna aan het werk had gezet. Er is vier jaar nodig om het onderzoek af te ronden. Vanaf 2014 hadden de resultaten er dus kunnen liggen.

Nu sneed Nederland zichzelf in de vingers. "Als we twee, drie jaar eerder waren begonnen, hadden we duidelijke antwoorden kunnen geven op de vragen. Dan hadden we veel sterker gestaan in het Europees Parlement," zegt wetenschapper Rijnsdorp.

Het is de vraag of Nederland nu nog de ruimte krijgt om het grote pulsvisonderzoek af te maken. Een ruime meerderheid in het Europees Parlement wil een totaalverbod op pulsvissen. Dat er nog onderzoek moet worden afgemaakt, maakt daar weinig indruk.

"Wat Japan doet met de walvisvaart, doet Nederland met het pulsvissen," vindt de groene Europarlementariër Yannick Jadot, één van de drijvende krachten achter het voorgestelde pulsvisverbod. "Onder de vlag van de wetenschap, blijven ze commercieel vissen. Er zijn 84 pulsvergunningen afgegeven. Het merendeel van die vergunningen heeft geen enkel wetenschappelijk resultaat opgeleverd. De enige beslissing die Europa kan nemen is het intrekken van die vergunningen. Ze zijn illegaal."

De NOS sprak met meerdere internationale pulsviswetenschappers en zij zijn het over één ding eens: pulsvissen is veel duurzamer dan boomkorvissen. Het is terecht dat Nederland het pulsvissen promoot, vinden ze, maar de regering heeft veel te snel veel te veel vissers een vergunning gegeven. Er was geen enkele wetenschappelijke reden om dat te doen en politiek was het erg onhandig.

Weet je meer over de Nederlandse pulsvisvergunningen: mail thomas.spekschoor@nos.nl

En wil je meer weten over Europa van binnenuit en van buitenaf? Schrijf je dan hier in voor de wekelijkse nieuwsbrief Brussel Inside, waarin de Europa-correspondenten van de NOS scherpe opinies, hardnekkige geruchten en meeslepende reportages hebben verzameld. De nieuwsbrief verschijnt iedere zondagochtend.

Inschattingsfout

Rijnsdorp: "We hebben ons gewoon onvoldoende gerealiseerd hoeveel zorgen er waren bij anderen over het gebruik van elektriciteit, omdat het voor ons zo duidelijk was wat de voordelen waren."

Het is een dure inschattingsfout. In Brussel spreken de Commissie, de Raad en het Europees Parlement de komende maanden met elkaar over de toekomst van pulsvissen. Nederland kan er niet veel meer doen dan de schade beperken, na de stemming in het Europees Parlement en een eerder negatief besluit van de raad van visserijministers. De kans dat Nederlandse pulsvissers hun vergunningen in moeten leveren is levensgroot. Het wetenschaps-argument is in Brussel wel uitgewerkt.