De feministische wind die dit jaar door de Arabische wereld waaide
Iris de Graaf
redacteur Buitenland
2017 was het jaar van #Metoo. Het jaar waarin vrouwen in Europa en de VS massaal hun stem lieten horen. Ook in de Arabische wereld spraken vrouwen zich uit over hun positie. Ze bereikten daar zoveel mijlpalen, dat sommige analisten al voorzichtig spraken van een nieuwe - prille - Arabische lente.
Dat is misschien nog wat voorbarig, maar alle Arabische vrouwen die we spraken voor dit artikel signaleerden dat er dit jaar een feministische wind waaide door de hele regio.
In het oog springen vooral de ontwikkelingen in Saudi-Arabië, het meest conservatieve Arabische land, waar vrouwen binnenkort mogen autorijden. Ook Libanon valt op, waar vrouwen met bebloede bruidsjurken zorgden voor de opheffing van een omstreden verkrachtingswet. En Tunesië, het land dat zelfs wetten doorvoert die ingaan tegen klassiek islamitisch recht.
De Tunesische Mariem kan trouwen met haar niet-moslimman.
Tunesische vrouwen mogen vanaf dit jaar trouwen met niet-moslims. Iets wat tot nog toe alleen Tunesische mannen mochten. Het is voor een deel een symbolische maatregel, want zo gek veel vrouwen liepen in het overwegend islamitische Tunesië niet aan tegen deze belemmering.
Voor de actrice Mariem Sayeh heeft de wetsverandering wél direct impact: "Mijn man is Italiaan. Zo'n wet bemoeit zich direct met je persoonlijke keuzes."
Dit jaar kondigde de president van Tunesië ook aan dat het erfrecht onder de loep genomen moest worden. Dat gaat nu nog volgens islamitisch recht, legt de Tunesische juriste Wafa Ben-Hassine uit.
Volgens dat model erft een man meer dan zijn zussen, in de veronderstelling dat hij ook zijn vrouw onderhoudt. "Een paar jaar geleden was dat echt geen onderwerp van discussie. Dat was islamitisch zo bepaald, klaar."
#Metoo in Tunesië
Hoewel deze twee hervormingen een unicum zijn in de Arabische wereld, werden door Tunesische vrouwenbewegingen vooral de maatregelen tegen mishandeling gevierd. Deze werden in juli doorgevoerd en moeten vrouwen beschermen tegen alle vormen van huiselijk geweld, waaronder geestelijk geweld.
Dat deze maatregelen hard nodig zijn, blijkt uit de gesprekken die wij voerden met Tunesische vrouwen:
Libanon: Mannen trainen en bebloede bruidsjurken
De Libanese activiste Saja Michael werkt voor Abaad, een organisatie voor vrouwenrechten. Zij richtte een 'mannencentrum' op. Speciaal bedoeld voor mannen die gewelddadig gedrag vertonen en dat zelf willen veranderen. Michael: "In onze training gaan we na waarom sommige mannen agressief gedrag vertonen. Vaak blijkt dan dat ze zichzelf zien als machoman, die zijn familie moet beschermen."
Het is niet het enige bijzondere initiatief van het Libanese Abaad. In het voorjaar lanceerde ze een schokkend filmpje over een omstreden wet, artikel 522. Deze houdt in dat vrouwen moeten trouwen met hun verkrachter om zo de eer te zuiveren:
De actie trok de aandacht van de wereldpers. Michael: "En de wet is afgeschaft. Niet alleen in Libanon, ook in ons buurland Jordanië en in Tunesië."
Zainab Hammoud, een Nederlands-Libanese, die werkzaam is in de maatschappelijke sector in Libanon vertelt: "Op zich is die wet cosmetisch. Het is niet dat het nu in de praktijk niet meer gebeurt, maar het staat wel op de politieke agenda. En dat is zeker een grote doorbraak."
Saudische lente
En dan waren er nog de hervormingen in Saudi-Arabië. Het land, dat bekend staat als zeer conservatief en talloze beperkingen kent voor vrouwen, voerde in recordtempo de een na de andere hervorming in voor de Saoedische vrouw. In mei werd eerst gedeeltelijk het voogdijschap opgeheven, waardoor vrouwen bijvoorbeeld bij medische ingrepen of bij studies geen toestemming meer nodig hebben van hun man of partner.
Een paar maanden later, in september, werd het controversiële autorijverbod in het land opgeheven. En eind november kwam daar ook een wet bij die seksuele intimidatie strafbaar stelt. Je kunt er nu voor in de gevangenis komen. En dan mogen vrouwen tegenwoordig ook nog eens naar sportwedstrijden. Sommige vrouwenactivisten zijn positief over de hervormingen, maar een kritisch geluid is er zeker ook.
Kleine stapjes
De bekende Saudische hoogleraren Hala Aldosari en Madawi Al-Rasheed denken dat het een vooral PR-stunt is van het koningshuis. De rechten voor vrouwen gaan namelijk niet gepaard met meer algemene vrijheden voor bijvoorbeeld politieke opponenten. Vrouwenrechten kunnen niet los gezien worden van mensenrechten, stellen zij. Toch zegt het wel iets dat dit juist op dit moment positieve PR is voor Saoedi Arabië, stellen ze.
Saja Michael: "Tien jaar geleden zouden ze dit niet gedaan hebben. En misschien is dit niet de beste manier om dit te doen, maar als 'women on the ground' moet je ook pragmatisch zijn. Ik zie het toch als kleine stapjes."
Kleine stapjes die verband lijken te houden met de hervormingen in andere Arabische landen, denkt Zainab Hammoud. "De rol van sociale media moet niet onderschat worden. Daardoor hebben vrouwenbewegingen nu veel contact met bewegingen in andere landen. Daardoor kunnen ze zich beter organiseren. En bovendien zien vrouwen daardoor ook beter hoe zaken in andere landen geregeld zijn."
