Die duizenden IS-strijders, worden die na de val van het kalifaat berecht?

• Carmen Dorlo

  redacteur Online

De strijd tegen IS in het Syrische Raqqa is vergevorderd. Meer dan 80 procent van de stad is heroverd op Islamitische Staat en de verwachting is dat alle Syrische IS-strijders de stad op korte termijn zullen verlaten. Ze mogen weg, maar waar ze heen gaan is de vraag. Waarschijnlijk naar het laatste gebied van IS bij Deir-al Zor. En wat daar gebeurt, is onduidelijk.

"Het is echt het verplaatsen van problemen. Een uitstel van executie. Ze worden niet gearresteerd door de autoriteiten in het land, alleen verhuisd. Maar worden ze daar wel berecht?", vraagt correspondent Marcel van der Steen.

Dat is een goede vraag, zegt Geert-Jan Knoops, internationaal strafrechtdeskundige. "Er is geen internationaal systeem voor de berechting van de IS-strijders. Dus als het kalifaat valt, is er gewoon geen plan van aanpak over hoe deze strijders berecht moeten worden."

Een eventuele berechting is al ingewikkeld genoeg, zegt Knoops. Er zijn namelijk meerdere vraagstukken die behandeld moeten worden. "Allereerst is de vraag: in welk land gaat de berechting plaatsvinden? Strijders uit andere landen zullen waarschijnlijk in hun eigen land worden berecht. Maar alle anderen, het grootste deel, worden in Irak berecht."

Ook de IS-strijders uit Syrië, want daar is door de burgeroorlog "al helemaal geen rechtssysteem meer", zegt Knoops. "Maar Irak kan dit niet aan. Dat wordt een hele complexe situatie. Het proces tegen Saddam Hoessein in Irak, bijvoorbeeld, voldeed volstrekt niet aan de internationale regelgeving. We moeten dit niet overlaten aan Iraakse rechters."

Buiten de vraag of het Iraakse rechtssysteem dit aankan (Knoops: "nee"), rijst ook de vraag op welk gebied de strijders berecht moeten worden. Knoops: "De strijders zullen worden behandeld als krijgsgevangenen. Maar wordt hierbij gekeken naar het strafrecht of het internationaal oorlogsrecht? Als er onschuldige burgerdoden zijn gevallen, en dat is zo, dan hebben ze het oorlogsrecht geschonden. Maar de overheid van het land waar ze berecht worden, moet dit bepalen."

Tenslotte rest nog de vraag of er genoeg hard bewijs is over misdaden of schendingen van mensenrechten. "Een IS'er kan een aanhanger zijn die alleen morele steun heeft gegeven of een aanhanger die daadwerkelijk meegevochten heeft."

We moeten ook bang zijn voor de schending van mensenrechten, zegt Knoops. "De mensenrechten kunnen geschonden worden bij de behandeling en de berechting. Ook al zijn het IS-strijders, ze hebben recht op een goede rechtsgang."

In het verleden zijn er al een aantal IS'ers berecht in Irak, vertelt correspondent Van der Steen. "Die IS'ers worden na een korte rechtsgang veroordeeld en meestal opgehangen." Na de jarenlange gruwelen van IS zal het moeilijk zijn voor de lokale autoriteiten om wraakgevoelens onder de lokale bevolking te beteugelen.

Knoops zou willen dat er een tribunaal met internationale onafhankelijke rechters wordt opgezet dat zich richt op de berechting van de strijders, met de informatie van het IIIM als basis. En de tijd dringt. "Ze moeten het niet overlaten aan Irak. Na de val van het kalifaat moeten duizenden strijders berecht worden en we hebben nog niet eens een plan van aanpak. Ja, het Internationaal Strafhof doet wel onderzoek, maar dat is niet genoeg. Ze moeten paraat staan."