Het einde van het kalifaat lijkt in zicht. Islamitische Staat verloor de slag om de Iraakse stad Mosul en verliest elke dag meer terrein in Irak en Syrië. Wat kunnen we nog verwachten van de terreurgroep? We vragen het IS-onderzoekers in een driedelige serie.
In dit deel: gaat IS al z'n strijders verliezen na de val van het kalifaat?
"Een deel van de aantrekkingskracht van Islamitische Staat is dat ze een kalifaat hebben", vertelt Daan Weggemans. "Moslims konden zo het idee hebben dat ze daar heen moesten. Maar dat gaat nu over."
Tegelijkertijd is de motivatie van strijders om zich aan te sluiten bij IS niet altijd dezelfde geweest, zegt Mara Revkin: "Het is een extreem diverse groep met verschillende achtergronden, zowel qua afkomst als bijvoorbeeld opleidingsniveau. En ze hebben allemaal een ander verhaal."
Gratis eten, een stabiel inkomen, hun familie beschermen, wraak nemen op persoonlijke vijanden of gewoon overleven. Het zijn allemaal redenen van strijders om zich aan te sluiten bij IS, hoorde Revkin in gesprekken die ze afgelopen jaar met tientallen voormalige en huidige IS-strijders voerde.
"Sommigen van hen zijn na verloop van tijd geradicaliseerd omdat ze constant werden blootgesteld aan de propaganda van Islamitische Staat."
In video hieronder vertelt Daan Weggemans meer over de toekomst van IS-strijders:
Andere strenggelovige strijders hebben IS inmiddels de rug toegekeerd omdat ze vinden dat de groep is afgedwaald. "Veel van de voormalige IS-strijders die ik heb ontmoet in Turkije noemen zichzelf nog steeds jihadisten", zegt Nevkin. "Maar ze hebben IS verlaten omdat de groep zich niet meer aan z’n eigen strikte regels hield."
Bijvoorbeeld als het gaat om omkoping, corruptie en het smokkelen van 'verboden' spullen als sigaretten. Nevkin: "Dat gebeurt steeds vaker nu de leiders van IS maar moeilijk grip kunnen houden op de strijders in het worstelende kalifaat."
Volgens Revkin verliest IS ook heel snel z'n geloofwaardigheid omdat de groep steeds z'n toekomstvisie aanpast. "Net als de propagandavideo's die lieten zien dat het voor mensen in Mosul heel 'veilig en normaal' was, terwijl daar zwaar gevochten werd. Niemand houdt ervan om voorgelogen te worden."
Nieuwe strijders?
IS staat voor een zware opgave om nieuwe mensen aan te trekken die mee komen strijden, verwacht Weggemans. "Mensen willen zich aansluiten bij een winnende beweging, dat is een normaal psychologisch proces. Ze hebben hun aantrekkingskracht verloren. Maar voor een selecte groep blijft het aantrekkelijk."
Daarnaast is het ook praktisch gezien heel moeilijk geworden om je aan te sluiten. "Het aantal mensen dat zich nieuw aansluit bij IS is nog maar klein", zegt Weggemans. "Mensen konden eerst nog vrij goed in het gebied komen door de grens met Turkije over te gaan, maar dat gaat nu niet meer."
Wat gebeurt er met de strijders?
"Veel mensen zijn dood, niet alleen strijders, maar ook de vrouwen en kinderen", zegt Weggemans. "Daarnaast begeven zich in het kalifaat ook mensen die weg willen, maar nog niet de kans zien om dat te doen." Na de grote verliezen van IS, zal de greep van de terreurgroep minder sterk worden. "Dan wordt de kans dat ze weg kunnen komen steeds groter."
Die groep zal misschien proberen naar huis te gaan, of naar een ander land, verwacht Weggemans. "En dan zijn er nog mensen die verder gaan strijden. Die kunnen ondergronds gaan, als een soort al-Qaida 2.0, waarbij ze vanuit verborgen locaties aanslagen voorbereiden. Maar ze kunnen ook naar het volgende strijdgebied gaan."
Je kan de kop van IS afhakken, maar de tentakels blijven.
Ook zullen strijders zich waarschijnlijk onder de bevolking gaan mengen. Volgens Haroro Ingram is het daarom heel belangrijk dat we het vacuüm vullen dat IS achterlaat. "IS verjagen is pas de eerste stap, even belangrijk is het vervolgplan. Als we daar niet over nadenken hebben we een gigantisch probleem."
Ook al verlaat IS een gebied, hun invloed blijft achter, gelooft Ingram. "Je kan de kop van IS afhakken, maar de tentakels blijven. IS heeft overal netwerken opgebouwd. Kijk bijvoorbeeld naar Mosul. Voordat IS die stad in handen had, inden ze daar allang belastingen."
Ingram vindt dat we moeten zorgen voor stabiliteit in de voormalig IS-gebieden. "Als we mensen daar niet beschermen en geen basishulp geven, dan zou dat perfect propagandamateriaal voor IS zijn. Uitgeputte en verhongerende mensen hebben ook geen enkele drijfveer om informatie over IS-strijders en sympathisanten aan de veiligheidsdiensten te geven."
Eerder in deze serie:
