Blijft de rechtspraak in Polen onafhankelijk?
De hervormingen van de rechterlijke macht in Polen maken veel los: hevige debatten in het parlement, protesten tegen de plannen van regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) en stevige kritiek uit Brussel van de Europese Commissie. De betogers zeggen dat Polen een dictatuur dreigt te worden onder het bewind van PiS. De onafhankelijkheid van de rechtspraak staat op het spel, vrezen de demonstranten.
De controverse draait om drie omstreden wetten, onder meer over de benoemingen van rechters. Nu worden rechters aangesteld door een onafhankelijke commissie. In de nieuwe wet staat dat het parlement en de minister van Justitie de bevoegdheid krijgen om leden van de Raad voor de Rechtspraak te benoemen. Daarbij is in het parlement de helft van de stemmen al voldoende om een benoeming goed te keuren.
Corrupt
De partijleider van de regeringspartij, Jaroslaw Kaczynski, en minister van Justitie Ziobro zijn al lang bezig om de hervormingen door te voeren. Ze zeggen dat de nieuwe benoemingsprocedure hard nodig is omdat de rechters corrupt zijn en alleen oog hebben voor de belangen van machtige, rijke Polen. "De rechters moeten er zijn voor alle Polen", herhalen ze keer op keer.
De oppositie zegt dat de scheiding der machten in gevaar komt door de nieuwe wet. Bovendien vinden ze dat een regeringspartij op deze manier te veel invloed krijgt bij het bepalen van verkiezingsuitslagen. Die worden vastgesteld door het Poolse Hooggerechtshof, vergelijkbaar met de Hoge Raad in Nederland.
President
President Duda, ook lid van de PiS, wil dat de wet wordt aangepast. Hij eist dat minimaal 60 procent van het parlement moet instemmen met de benoeming van rechters, in plaats van de helft. De betogers wilden dat de president de wet niet zou ondertekenen en dat heeft hij gisteravond inderdaad geweigerd.
Gisteren was er een lang en hooglopend debat in het parlement. Een stemming werd uitgesteld tot vandaag. Vanochtend is besloten om de wet door een speciale parlementscommissie verder te laten onderzoeken.
Belastingbetalers
In Brussel maken ze zich zorgen over de ontwikkelingen in Polen. Eurocommissaris van Justitie Jourová heeft al verschillende keren gedreigd met het stopzetten van EU-subsidies aan Polen. In een Duitse krant zegt ze vandaag: "Ik kan me niet voorstellen dat Duitse of Zweedse belastingbetalers voor de oprichting van een dictatuur in een ander land willen betalen."
De Polen wijzen er op hun beurt op dat in de oorspronkelijke lidstaten van de Europese Unie de benoeming van rechters ook niet onafhankelijk is.
Ze schrijven dat in Nederland en België de rechters benoemd worden door de koning, op voordracht van het parlement. In Luxemburg gebeurt dat door de groothertog. Daarmee willen ze aangeven dat er ook bij ons politieke invloed is op de keuze van de rechters.
Deskundigheid
Toch is dat niet het hele verhaal, zegt de Nederlandse Raad voor de Rechtspraak. "Er zijn in Nederland geen politieke benoemingen. De Nederlandse rechter is onafhankelijk en onpartijdig. De koning en de minister zetten uiteindelijk hun handtekening omdat het administratief afgehandeld moet worden, maar de selectie gebeurt door rechters zelf, door de hoven en door de Hoge Raad. De rechtspraak selecteert daarbij op basis van deskundigheid."
Maar ook in Nederland komt het voor dat de politiek zich met benoemingen van rechters bemoeit. In 2012 werd de benoeming van Diederik Aben door de PVV gedwarsboomd. Hij vond de wraking van de rechters in het eerste proces-Wilders 'onnodig', waarop de PVV hem onacceptabel vond als kandidaat. De Kamercommissie voor Veiligheid en Justitie ging daarin mee.
Eurocommissaris Frans Timmermans zegt dat de nieuwe wet strijdig is met de Poolse grondwet. Vergelijking met andere landen gaat dus niet op, want daar zijn de wetten en procedures wel in lijn met de grondwet.
