Knuffels op de rampplek van MH17 een jaar na de ramp

NOS Nieuws•woensdag 28 september 2016, 18:09•Aangepast woensdag 28 september 2016, 19:01

MH17-bewijs is opmaat naar vele vervolgvragen

Het onderzoek naar de ramp met vlucht MH17, is nog lang niet klaar, zegt het Joint Investigation Team (JIT). Er zijn zo'n honderd personen in beeld die mogelijk betrokken waren bij het afvuren van de raket. Maar waren zij getuigen? Of daders?

Het Joint Investigation Team (JIT) wil daarom nog meer onderzoek doen, bijvoorbeeld naar de bevelstructuur van de manschappen die de raket hebben vervoerd en gelanceerd. Twee vragen: heeft de bemanning van de lanceerinstallatie zelf de beslissing genomen om de raket af te vuren? Of kregen zij het bevel van bovenaf?

Lange weg te gaan

Hoogleraar internationaal recht Geert-Jan Knoops denkt dat er nog wel een lange weg te gaan is voor de verdachten terechtstaan. "Er zijn twee belangrijke bouwstenen gepresenteerd: het type raket en de locatie", zegt Knoops, "maar de fases hierna, zoals het aanwijzen van de verdachten, zijn nog belangrijker voor het strafrecht."

0:57

Knoops plaatst kanttekeningen bij het onderzoek

Tijdens de persconferentie riep het JIT getuigen op zich te melden. Dat betekent volgens Knoops dat er nu nog te weinig getuigen zijn.

"Voor het aanwijzen van verdachten en het aantonen dat zij wisten dat ze een burgervliegtuig zouden raken, heb je getuigen nodig", zegt Knoops. "Dan kun je niet volstaan met radarbeelden, foto's of afgetapte telefoongesprekken."

0:48

'Ze hebben getuigen nodig'

Knoops zegt dat er verschillende mogelijkheden zijn om de daders te berechten, variërend van een internationaal tribunaal tot een normale rechtszaak in een van de betrokken landen.

Volgens Knoops is het verstandig om nog even te wachten met de keuze van een bepaald berechtingsmodel. "Het is goed om eerst je bewijspositie te kennen en de verdachten te identificeren. Pas dan kun je beoordelen welke rechtsgang het meest kansrijk is."

Het onderzoeksteam gaf vandaag ook al aan dat de berechtingsvraag pas de laatste is die beantwoord moet worden.

Juridische mogelijkheden voor berechting

- Het Internationaal Strafhof (ook wel International Criminal Court). Dit in Den Haag gevestigde strafhof is bedoeld voor de vervolging van oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid en genocide. Volgens Knoops is dit "een complexe optie". Zo is een hoge bewijslast nodig: "Er moet sprake zijn van persoonlijke verantwoordelijkheid. Je bent er niet door een groep of een bataljon aan te wijzen. Je moet precies aangeven wie je verdenkt. En in dit geval moet je ook de commandolijn aangeven: wie had het voor het zeggen en heeft besloten een raket te laten afvuren." Daarnaast zijn er nog procedurele en inhoudelijke obstakels.

- Een nationale rechtbank. Nederland, Oekraïne of Australië zouden kunnen beslissen om een rechtszaak in een van deze landen te beginnen. Daarvoor geldt dezelfde strenge bewijslast als bij het Internationaal Strafhof, maar in dit geval kan Rusland weigeren mee te doen, zegt Knoops. "Het land staat met Oekraïne op voet van oorlog, dus aan een rechtszaak in Kiev zal men niet meedoen. Nederland heeft in de ogen van Rusland een belang omdat wij veel slachtoffers hebben. Dat geldt ook voor Australië. Rusland vindt waarschijnlijk dat wij bevooroordeeld zijn. Maleisië is geen logische optie voor een nationale rechtsgang, omdat dit land de doodstraf toe kan kennen.

- Een zelf opgezet tribunaal. Het is ook denkbaar dat de betrokken landen een eigen tribunaal inrichten, eventueel gesteund met een uitspraak van de algemene vergadering van de Verenigde Naties. Knoops: "Rusland hoeft zich daar niets van aan te trekken, want een uitspraak van de algemene vergadering van de VN heeft geen bindende kracht. Dat geldt alleen voor een resolutie van de Veiligheidsraad."

- De Lockerbie-variant, bijvoorbeeld Nederlands recht in een ander land. "Hierbij was sprake van een overeenkomst tussen drie landen. Daar was echter een resolutie van de Veiligheidsraad aan vooraf gegaan, waarin Libie was veroordeeld en sancties waren opgelegd omdat het niet aan de uitlevering van twee verdachten meewerkte. Zo'n resolutie is hiervoor ook nodig, anders hoeft Rusland niet mee te werken. Al met al tamelijk kansloos dus."

Maar welk vervolgingsmechanisme ook gekozen wordt, er blijft een groot probleem, zegt Knoops. "In bijna alle gevallen is vrijwillige medewerking van Rusland nodig. En dat lijkt op dit moment niet erg waarschijnlijk."

Rusland heeft al meerdere keren aangegeven geen verdachten uit te willen leveren.