Intimidatie, gesjoemel met auteurs of racistische opmerkingen: het zijn voorbeelden van wangedrag op universiteiten. Om daar iets tegen te doen, moeten alle universiteiten per 1 juli een onafhankelijke ombudsman hebben. Zes van de veertien universiteiten hebben er inmiddels een.
Dat zegt de koepel van universiteiten, de VSNU. Die benadrukt dat de andere acht universiteiten de regelgeving wel rond hebben en werven, maar dat er nog niemand zit op die functie.
NOS op 3 verzamelde zo'n 400 ervaringen van studenten die willen promoveren en dus als jonge wetenschapper beginnen aan een academische carrière aan de universiteit. Wangedrag kan een probleem zijn voor alle studenten en medewerkers, maar juist promovendi zijn een kwetsbare groep: ze krijgen te maken met veel prestatiedruk en zijn vaak compleet afhankelijk van hun begeleider.
Vier op de tien zegt tegen NOS op 3 dat ze inderdaad wangedrag meemaken, zoals een conflict met hun promotor, pesten of buitensluiting. Maar ze noemen ook voorbeelden van racisme, seksisme en seksueel grensoverschrijdend gedrag.
Bekijk hier hun ervaringen met de schaduwkant van een carrière in de wetenschap:
De nieuwe ombudsmannen op de universiteiten zijn tot nu toe vrijwel allemaal in loondienst. De Tweede Kamer vroeg zich eerder af of ombudsmannen die betaald worden door de universiteit wel echt kritisch kunnen zijn over diezelfde universiteit. Maar de VSNU benadrukt dat hun loondienst geen invloed heeft op de onafhankelijke positie of het onderzoek naar klachten.
Of ook studenten bij de functionaris terecht kunnen, verschilt per universiteit. Promovendi kunnen er wel op vrijwel iedere universiteit een beroep op doen.
Dat alle uni's voor 1 juli een ombudsman moeten hebben, is afgesproken in de cao van Nederlandse universiteiten. Vier universiteiten experimenteerden er al mee, nadat uit een rondvraag van de vakbonden was gebleken dat vier op de tien medewerkers ongewenst gedrag ervaren.
Een paar keer per maand krijgen we een casus van een promovendus die vastloopt.
Een herkenbaar probleem, zegt Rosanne Anholt van het Promovendi Netwerk Nederland. "Een paar keer per maand krijgen we een casus van een promovendus die vastloopt. Schrijnende verhalen, over mensen die worden weggepest of expres worden tegengewerkt in hun wetenschappelijke carrière. Zelfs een casus van iemand die, deels ook naar aanleiding van een vervelende relatie met haar promotor, zelfmoord pleegde."
Onderzoek
Op welke schaal wangedrag voorkomt op universiteiten, is nooit vastgesteld. Maar dat het een wezenlijk probleem is op de academie, daar zijn alle betrokkenen het over eens. Ook de VSNU herkent de signalen.
En die stapelen zich op. Een signaal was een rapport van het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren, dat concludeerde dat wangedrag beter aangepakt moet worden. Daarbij benoemden de hoogleraren een aantal oorzaken, zoals het sterk hiërarchische karakter van de academie, de competitieve cultuur, het niet adequaat reageren op klachten en het - al dan niet gedwongen - zwijgen van slachtoffers.
Dat rapport, en incidenten en vragen die volgden, waren aanleiding voor de politiek om wangedrag op de agenda te zetten. Eind dit jaar moet de KNAW met een advies komen over hoe de academische wereld wangedrag kan voorkomen en er adequater tegen kan optreden. De VSNU werkt daaraan mee, maar wijst er ook op dat de academische wereld onder druk staat door structureel geldgebrek. "Dat zorgt voor een hoge werkdruk en dat kan ongewenst gedrag ongewild in de hand werken", zegt een woordvoerder.
Burn-outs
Veel van de jonge wetenschappers die zoiets meemaken, houden daar mentale problemen aan over, zeggen ze tegen NOS op 3. Het vaakst worden burn-outs en depressies genoemd. "Ik had een promotor die chronisch onredelijk was. Onhaalbare deadlines, telkens nieuwe onderzoeken beginnen terwijl wat liep nog niet af was. Het hele traject heeft me mijn mentale welzijn en mijn relatie gekost", vertelt iemand die anoniem wil blijven.
Volgens het Promovendi Netwerk Nederland raken de problemen ook aan de kwaliteit van wetenschap. Rosanne Anholt: "Een onveilig werkklimaat komt de wetenschap niet ten goede. Er worden bijvoorbeeld fouten verzwegen, of er staan auteurs op artikelen die daar niet horen, puur omdat die wetenschappers een publicatiedruk voelen."
En het maakt de drempel voor een wetenschappelijke carrière hoger, zegt ze, en dat is jammer van jong talent. "Er zijn veel promovendi die denken aan stoppen. Jonge wetenschappers worden zo de wetenschap uitgejaagd."
Wil jij ook een ervaring (anoniem) delen? Mail ons op nosop3@nos.nl.
