Arnoud van der Struijk en Stella Vrijmoed
Arnoud van der Struijk en Stella Vrijmoed
Waarschijnlijk heb je het wel eens meegemaakt. Je praat met je vrienden over een willekeurig product waar jullie het nog nooit eerder over hebben gehad. Kort daarna zie je het in een advertentie op je Facebook-tijdlijn.
Toeval? Of luistert Facebook mee met je gesprekken? Je kunt je herinneren dat je weleens toestemming hebt gegeven voor het gebruik van je microfoon... één en één is twee, toch?
In de onderstaande video leggen we uit hoe dit precies zit.
Dat Facebook jouw privé-gesprekken afluistert en hier advertenties op baseert, is een gerucht dat Facebook in 2016 al tegensprak. Toch blijft het hardnekkig terugkeren.
Waarom we denken dat Facebook ons bespioneert
Ten eerste: Facebook en adverteerders weten zo ontzettend veel van ons, dat het net lijkt alsof ze ons afluisteren. En ten tweede speelt ons brein een rol bij het in stand houden van deze overtuiging.
We beginnen met het brein. Ga maar na: als je net een nieuw nummer hebt ontdekt, hoor je het daarna ineens overal op de radio. Dat heet de frequency illusion. Of als je moeder een pimpelpaarse auto heeft gekocht, dan zie jij ineens overal pimpelpaarse auto's. Die waren er waarschijnlijk eerder ook al, alleen toen vielen ze je niet op. Hetzelfde geldt met advertenties op Facebook. Een product in die advertentie valt jou misschien pas op als je het er net over hebt gehad.
Daarbij komt volgens consumentenpsycholoog Patrick Wessels de zogeheten confirmation bias. Ons brein vindt het niet fijn om tegengesproken te worden en kiest het liefst de makkelijke weg. "Als jij eenmaal bedacht hebt dat Facebook je afluistert, dan ga je op zoek naar informatie die daarbij past," zegt Wessels. "Alle andere dingen laat je dan even links liggen, want dat past niet in je straatje." Je vertelt het bovendien het liefst door aan je vrienden, die hetzelfde gaan geloven. Zo houdt de mythe hardnekkig stand.
Is het zo?
Nee. Facebook heeft misschien dan wel toegang tot je microfoon, maar dat wil niet zeggen dat ze daar zomaar alles mee mogen doen. Als een app toestemming vraagt voor het gebruik van je microfoon, moeten ze namelijk heel specifiek aangeven waarvoor ze die toegang willen gebruiken, zegt de Autoriteit Persoonsgegevens. Zo kan de gebruiker een goede afweging maken. Dit heet informed consent. Dus als je Facebook toestemming hebt gegeven om spraakberichten op te nemen, mogen ze diezelfde opnames niet gebruiken om advertenties aan je te laten zien. Dit staat in de Wet Bescherming Persoonsgegevens.
Dus panikeer niet als je de volgende keer een advertentie ziet, maar ga eerst na of je geen digitale sporen hebt achtergelaten. Waar dan ook. Want ook al heb je een leeg profiel, een like van je vrienden kan al voldoende zijn om een advertentie op jouw tijdlijn te doen verschijnen.
Waarom lijkt het dan toch zo?
Naast dat Facebook superveel van je weet, delen bedrijven ook nog eens data als e-mailadressen of offline verkoopgegevens met ze. Zodat ze je niet alleen via hun eigen website, maar ook via Facebook-advertenties kunnen bereiken.
Ook jouw zoekgedrag op andere sites dan Facebook kan als een soort boemerang terugkeren in je tijdlijn. Daardoor zie je op Facebook ineens dat ene product waarnaar je net in een webshop zocht. Dit gebeurt via een zogeheten tracking pixel. Een stukje code in de site dat precies in de gaten houdt wat jij uitspookt.
Dit is allemaal misschien al wel bekend bij je. Maar wat als je helemaal niets hebt ingevuld op je profiel? Weet Facebook dan ook echt helemaal niets?
Fout. Vaak weet Facebook ook waar je bent. Dit kan zijn doordat je je locatie deelt op WhatsApp of Instagram (beide bedrijven zijn eigendom van Facebook), omdat je inlogt op een openbaar WiFi-netwerk, door je IP-adres, of omdat je simpelweg hebt aanstaan dat Facebook jouw locatie trackt. Zo kun je tijdens een tripje naar Berlijn ineens op je tijdlijn de begroeting te zien krijgen: 'Goedemorgen! Laat je vandaag niet natregenen in Berlijn. Er is regen voorspeld.'
Deel je ook je locatie nooit? Facebook kan dan alsnog een beeld van jou krijgen op basis van je vrienden. Als zij wél informatie delen over zichzelf, deelt Facebook jou in dezelfde categorie in en ben je als het ware een look-a-like van je vrienden. Bedrijven maken voor hun Facebook-marketing dankbaar gebruik van deze look-a-like-groepen.
Is afluisteren wel zinvol?
Zouden bedrijven er überhaupt baat bij hebben om de hele tijd te luisteren naar jouw koetjes en kalfjes? Online marketing-specialist Dennis van Leeuwen zegt van wel: "Mond-tot-mondreclame is toch nog steeds het effectiefst. Als iemand jou persoonlijk over een boek vertelt, ben jij meer geneigd het te gaan kopen." Daarom is zulke informatie voor adverteerders heel waardevol.
Maar ethisch verantwoord is die manier van informatie verzamelen niet. Je bespreekt face-to-face intiemere dingen dan je misschien op de chat zou doen. Misschien vertel je aan je vrienden wel over je depressie, over het verwerken van het verlies van een naaste of over je problemen op seksueel gebied. "Daar is nog informatie te halen," zegt Van Leeuwen. "Alleen is de vraag of je dat als adverteerder wel moet willen."