Wereldwijd wordt genoeg voedsel geproduceerd om zo'n 14 miljard mensen te voeden, maar eenderde van dat voedsel wordt verspild. Ook in Nederland gooien consumenten per persoon zo'n 50 kilo eetbaar voedsel in de vuilnisbak. De overheid wil deze verspilling voor het einde van dit jaar met 20 procent hebben verminderd ten opzichte van 2009. Of dat gaat lukken is de vraag.
Voedselverspilling staat al een aantal jaren op de agenda, maar ondanks alle aandacht is die nog niet echt verminderd, zegt Toine Timmermans, onderzoeker voedselverspilling aan de Wageningen Universiteit. "Het bewustzijn van consumenten is wel enorm toegenomen en daardoor is ook hun houding ten opzichte van het probleem veranderd, maar hun gedrag is eigenlijk nog hetzelfde."
Gebruik je zintuigen
De consument is met zo'n 40 procent de grootste verspiller in de keten. Samen gooien de consumenten in Nederland per jaar voor 2,5 miljard euro aan voedsel weg. "Ze plannen slecht, ze koken niet op maat en ze bewaren wel restjes, maar eten ze niet op", zegt Timmermans. "Ook begrijpen ze de houdbaarheidsdatum niet altijd even goed. Er is namelijk een verschil tussen 'te gebruiken tot' en 'tenminste houdbaar tot'. Bij die laatste is er geen gevaar voor de gezondheid na het verstrijken van de datum."
Volgens Timmermans is het belangrijk dat consumenten daarom hun zintuigen gebruiken. "Kijk, ruik en proef, dat is eigenlijk het advies. De datum slaat op de kwaliteitsgarantie van de fabrikant of producent, het product is daarna vaak nog prima." Dat geldt bijvoorbeeld voor yoghurt, maar ook voor bier. "De smaak kan een beetje achteruitgaan, maar je wordt er echt niet ziek van."
Miljoenen jaren oud
Er zijn ook voedingsmiddelen waarbij volgens de wet geen houdbaarheidsdatum verplicht is. Toch staat er vaak een datum op de verpakking. "Zout, azijn en suiker bijvoorbeeld blijven oneindig lang goed, daar hoeft geen datum op. Zout is al miljoenen jaren oud, daar kan echt niks mee gebeuren."
Er is een lobby gaande om de houdbaarheidsdatum van dat soort producten af te halen. Het is dan wel van belang de consument daarover uitleg te geven, zegt Timmermans. "Die moet wel weten wat het betekent dat er geen datum op staat. Anders krijg je het tegengestelde effect dat mensen het product juist weggooien en dus meer verspillen."
Hartjesaardappel
Ook bij de teler en de boer verdwijnen groenten en fruit waar niks mis mee is in de afvalbak. Ze hebben niet de juiste grootte, vorm of kleur. Biologische boer Krispijn van den Dries, die wortels, bieten en aardappels in de Noordoostpolder teelt, vindt het doodzonde.
"Bij wortels wordt al snel een derde van de opbrengst eruit gegooid omdat ze te groot, te klein of te krom zijn. Bij andere groenten gaat het al snel om 10 procent. Het zijn belachelijke eisen." Hij weet ook niet zo goed waarom groothandels en supermarkten die eisen stellen. "Misschien past het anders niet in de verpakking?"
De consument is volgens hem veel minder kritisch dan de supermarkt. "Ik doe ook rechtstreeks met consumenten zaken en die vinden een andere vorm helemaal geen probleem. Een kromme wortel of een hartjesaardappel vinden ze juist prachtig."
Kromkommer
Van den Dries zoekt naar oplossingen voor zijn groenten die niet aan de esthetische eisen voldoen en nu op de composthoop of in veevoer belanden. Zo levert hij onder andere de te grote bieten en kromme wortels aan Kromkommer, een initiatief dat soep maakt van 'gekke' groente en overschotten van telers.
Kromkommer betaalt de telers een goede prijs voor de groenten. Aan de kwaliteit doet de vorm namelijk niks af. "Wij willen juist laten zien dat een wortel met twee benen of een courgette met een kras net zo lekker en gezond is. Het zou raar zijn als we de producten dan voor bodemprijzen opkopen", zegt Lisanne van Zwol, een van de oprichters.
Het inzicht ontbreekt
De horeca verspilt jaarlijks 51.000 ton aan voedsel, in de keuken en via de gast aan tafel. Volgens Thomas Luttikhold ontbreekt op veel plekken het inzicht in de oorzaken achter de verspilling. Hij werkte zelf jarenlang in de horeca en zijn afkeer van het weggooien van voedsel werd steeds groter. Hij ontwikkelde een systeem waarin chefs data kunnen invoeren en zo kunnen zien wat er wordt verspild en wanneer.
"Bij Sanadome in Nijmegen werken ze sinds kort met mijn systeem. De chef voert gegevens in over aanbod en verspilling voor sinaasappelsap, eieren, croissantjes en kaas. In een grafiek is vervolgens te zien wanneer er verspilling is opgetreden. Dat koppel ik weer terug aan het keukenpersoneel om er zo achter te komen waardoor die verspilling is ontstaan", zegt Luttikhold.
Zo kan bijvoorbeeld de nationaliteit van de gasten in het hotel van invloed zijn. "Fransen eten gemiddeld meer croissants bij het ontbijt dan Aziaten, omdat die minder bekend zijn met het product. Als je dat weet als chef kan je daar al vooraf op inspelen."
Plannen en afwegen
Op veel plekken in de voedselketen worden stappen gezet om verspilling terug te dringen. Onderzoeker Toine Timmermans verwacht dat er daardoor wel een daling gaat ontstaan. "Maar het is een lastig probleem dat we niet zomaar kunnen veranderen. We moeten daarvoor consumenten echt helpen hun gedrag aan te passen."
Als dat lukt, kan een flinke vermindering worden bereikt. "Door beter in te kopen, af te wegen en restjes op te eten kunnen consumenten in drie weken tijd gemiddeld 30 procent minder verspillen. Als ze voor de lange termijn ook beter omgaan met de houdbaarheidsdatum kan die verspilling nog verder omlaag."