Waarom zag de Russische geheime dienst de aanslag niet aankomen?
Hoe kan het dat een land met zo'n omvangrijke geheime dienst een terroristische aanslag niet weet te voorkomen? Terwijl nota bene Amerika het Kremlin nog waarschuwde.
De Russische inlichtingendienst mag dan zeer groot zijn, vrij van fouten zijn ze volgens deskundigen allerminst. Bovendien is het de vraag of de communicatie tussen Poetin en zijn geheim agenten wel optimaal is.
350.000 medewerkers
De precieze grootte van de Russische geheime diensten is onbekend, maar volgens de Amerikaanse inlichtingenonderzoeker Kevin Riehle werken er zo'n 350.000 mensen. Een stuk meer nog dan in het tijdperk van de Sovjet-Unie.
De FSB is met afstand de grootste Russische inlichtingendienst. De dienst heeft als taak informatie te winnen in binnen- en buitenland, al dan niet middels spionage, landsgrenzen te bewaken en kwaadwillende mensen buiten de deur te houden. Dat laatste is nu dus niet gelukt.
Een grote geheime dienst betekent niet per se dat die ook heel erg efficiënt is.
Maar dat is ook niet altijd eenvoudig, zegt inlichtingendienstexpert Ben de Jong van de Universiteit Leiden. Hij acht de kans groot dat de FSB wel degelijk signalen kreeg over een ophanden zijnde aanslag, maar dat die onvoldoende op waarde zijn geschat.
Datzelfde gebeurde bij 9/11 in Amerika en de Hamas-aanslagen op 7 oktober in Israël. Ook toen druppelden bij de veiligheidsdiensten in die landen aanwijzingen binnen. "Maar we moeten niet vergeten dat bij dat soort organisaties ook heel veel valse waarschuwingen binnenkomen."
Het verleden leert dat de FSB wel vaker inschattingsfouten maakt. Denk aan de inval in Oekraïne in 2022: de inlichtingendiensten voorspelden dat Poetins leger met gemak naar de hoofdstad Kyiv kon marcheren. "Soldaten namen zelfs al uniformen mee voor een parade in de hoofdstad", zegt Ruslandkenner Hubert Smeets. De praktijk bleek anders: Oekraïne biedt nog altijd veel verzet met als gevolg een langslepende oorlog die muurvast zit.
Min of meer hetzelfde gebeurde in 2008: de Russische militaire inlichtingendienst voorspelde dat het leger met gemak Georgië onder controle kon krijgen. Poetin viel binnen en kwam bedrogen uit. "Georgiërs waren helemaal niet zo Rusland-minnend als de geheime dienst dacht."
De FSB vertelt steeds meer wat Poetin wíl horen, in plaats van wat hij moet horen.
Poetin was zeer verbolgen over die inschattingsfout, zegt Smeets. "Daar is het zaadje geplant voor de tendens daarna: de FSB is bang fouten te maken. Ze vertellen steeds meer wat Poetin wíl horen, in plaats van wat hij moet horen."
Ook Ben de Jong denkt dat Russische geheim agenten het moeilijk vinden om Poetin nieuws te vertellen dat hem slecht uitkomt. "In de VS is het al moeilijk genoeg om tegen de president te zeggen dat hij een verkeerde inschatting maakt. In een politiestaat is dat nog veel lastiger. Je zet dan veel meer op het spel, zonder meer ook je eigen carrière. In de Stalin-tijd kon het zelfs jaren strafkamp opleveren als je een beetje pech had."
Poetin wil niet kwetsbaar overkomen
Ook de verkiezingen kunnen een rol spelen, zegt De Jong. Die mogen dan oneerlijk zijn verlopen, als gevolg van de eclatante zege zit Poetin in een winning mood die maakt dat hij juist nu geen zin heeft zijn kwetsbare kant te laten zien en te 'buigen' voor terrorisme. "Tegen Russen zeggen: 'je kan misschien beter niet naar concerten gaan', of zelfs concerten afgelasten, dat is niet echt een succes voor je eigen beleid."
Amerika waarschuwde wel
Dan is er nog het opvallende bericht dat juist vijand Amerika wel aan de bel trok. De Amerikaanse ambassade in Moskou waarschuwde landgenoten op 8 maart dat ze dat weekeinde voorzichtig moesten zijn: "Mijd locaties waar veel mensen samenkomen en verlaat Rusland indien mogelijk."
Poetin nam die boodschap niet serieus en deed het af als westerse propaganda, bedoeld om Rusland te "destabiliseren". Met de kennis van nu een opvallende beschuldiging, die volgens De Jong meer zegt over Poetin dan over Amerika. "Hij zou in een vergelijkbare situatie vast proberen het Westen zo te destabiliseren."
Zijn slotconclusie na de dramatische aanslag in Moskou: "Dat de grote omvang van een geheime dienst niet per se betekent dat die ook heel erg effectief is."
