'Onafhankelijk' adviesbureau van Essent had tóch commercieel belang bij verkoop duurzame maatregelen

• 

  Renee van Hest

  Onderzoeksredactie
• 

  Yoeri Vugts

  onderzoeksredactie

Nieuwsuur onderzocht de wereld van adviesbureaus in de energietransitie en het lokale bestuur. Hieronder lees je een reconstructie over het adviesbureau Klimaatroute, in 2018 overgenomen door energieconcern Essent. Klimaatroute onthield lokale overheden van essentiële informatie.

De worsteling van lokale overheden met de uitvoering van het klimaatakkoord stuit op problemen. Bijvoorbeeld dat er sluipenderwijs commerciële invloeden in het beleid sluipen. Zo kreeg Nieuwsuur tips over het commerciële adviesbureau Klimaatroute, dat sinds 2018 in handen is van Essent.

Klimaatroute voert op kosten van gemeenten, omgevingsdiensten en provincies energiescans uit bij huishoudens en bedrijven en geeft daarbij advies over bijvoorbeeld zonnepanelen of isolatie. Het bedrijf opereert naar eigen zeggen "onafhankelijk" en "zonder commercieel belang in de uitvoer van maatregelen".

Dat blijkt ook uit de tientallen contracten die Nieuwsuur opvroeg. Consequent presenteert het bedrijf zich als "onafhankelijk" en belooft het "geen enkel commercieel belang". "Zo voorkomen wij een dubbel belang in het begeleidingstraject en is de ondernemer verzekerd van een onafhankelijke partner", staat er. Maar volgens meerdere bronnen zit dat anders. Want Klimaatroute blijkt niet exact te doen wat in het contract staat.

Het bedrijf belooft in contracten dat het inwoners kan helpen bij het opvragen van offertes voor bijvoorbeeld zonnepanelen. Klimaatroute zegt dit in verschillende contracten te doen bij "overeengekomen lokale partijen". Maar slechts één van de meer dan vijftig overheden die door Nieuwsuur hierover is bevraagd, weet met welke lokale bedrijven is samengewerkt. Alle andere weten niet met welke lokale installateurs Klimaatroute samenwerkt.

Klimaatroute blijkt ook offertes op te vragen bij gelieerde bedrijven uit haar eigen netwerk. Het heeft een samenwerking met zo'n twintig installatiebedrijven, die landelijk actief zijn. In dat netwerk zit ook een aantal installatiebedrijven dat eigendom is van moederbedrijf Essent.

Klimaatroute krijgt voor elke uitgevoerde offerte bij een installateur uit haar landelijke netwerk een vergoeding van gemiddeld 7 procent. De percentages verschillen per product en per leverancier. Het bedrijf stelt na navraag door Nieuwsuur dat de vergoeding die het krijgt "kostendekkend" is voor het "opzetten en onderhouden" van dat landelijke partnernetwerk. Maar welke kosten daar precies mee gemoeid zijn, specificeert het niet.

Essent, de eigenaar van Klimaatroute, weerspreekt dat zij 'een commercieel belang' heeft. "Een dergelijke doorverwijzing heeft geen commercieel belang. Onder commercieel belang verstaan wij handelingen gericht op het maken van winst."

Maar juristen weerspreken dat. "Als er als gevolg van deze constructie klandizie wordt aangebracht bij gelieerde partijen en dus omzet wordt gegenereerd, dan heb je al een commercieel belang te pakken", aldus expert contractenrecht Martien Schaub. "Dat er aan de achterkant ook nog een vergoeding wordt gevangen van de leveranciers, wekt op zijn minst de indruk dat er dubbel wordt gevangen."

Schaub benadrukt dat er best kosten zullen zijn gemaakt, maar dat dat niet uitsluit dat de betalende bedrijven dit zien als een doorverwijspremie: "Door het kostendekkend te noemen, wordt denk ik beoogd te voldoen aan het 'geen commercieel belang' of 'geen verdienmodel'. Maar mij lijkt dat dat iets te makkelijk gezegd is. Een commercieel belang is er al gauw, ook als je geen winst maakt. Datzelfde geldt voor een verdienmodel, ook als er geen winst wordt gemaakt kan er een verdienmodel zijn."

Het bedrijf wil niet zeggen in hoeveel gemeenten inwoners offertes hebben gekregen van gelieerde bedrijven uit haar landelijke partnernetwerk. Wel zegt Essent - namens dochter Klimaatroute, dat "meer dan 95 procent van de gerealiseerde energiebesparing gerealiseerd wordt door lokale partijen. We verwijzen in uitzonderlijke gevallen door naar landelijke partners."

Assen

Maar alleen al in Assen kreeg de helft van de 1.400 woningeigenaren die aan de slag wilden met verduurzaming een offerte van een gelieerd bedrijf van Klimaatroute. In de Drentse gemeente voert Klimaatroute de afgelopen jaren voor 634.000 euro aan energiescans uit op kosten van de gemeente. In de subsidieaanvraag die het bedrijf namens de gemeente bij het Rijk inlevert, staat dat "indien gewenst, direct een offerteaanvraag [wordt, red.] gedaan bij lokaal geselecteerde partners".

Maar Nieuwsuur ontdekt dat Klimaatroute niet met lokale installateurs in Assen heeft samengewerkt. De adviseurs van Klimaatroute wijzen inwoners van Assen weliswaar op het bestaan van het Drents Energieloket, een website waar enkele installateurs uit Assen vermeld staan, maar van een samenwerking met Klimaatroute is geen sprake. Dat bevestigt ook het Drents Energieloket.

De gemeente zegt nu te bekijken of het contract met het bedrijf kan worden ontbonden. "Voor de gemeente was het een belangrijk uitgangspunt dat Klimaatroute onafhankelijk advies gaf. Verdienmodellen zoals commissies kunnen invloed hebben op de onafhankelijkheid van een advies. Het bestaan van deze structuur was in dit geval relevante informatie, die Klimaatroute bespreekbaar had moeten maken", zegt wethouder Martin Rasker.

Amersfoort

Eenzelfde patroon zien we in Amersfoort. En hoewel deze gemeente Klimaatroute eerst als onafhankelijk bestempelt, komt het daar nadat Nieuwsuur bevindingen voorlegt op terug. "De gemeente constateert dat er sprake is van een afhankelijkheidsrelatie. Naar aanleiding van het recente statement en de uitleg van Klimaatroute zelf kunnen we deze conclusie trekken."

Essent zegt "met klem te bestrijden" dat zij niet onafhankelijk zou zijn. "Als er al wordt doorverwezen naar landelijke partners gebeurt dat volgens het bedrijf "puur om bewoners en ondernemers beter te helpen én om meer energiebesparing te realiseren. We maken hier aantoonbaar geen winst over en dit leidt ook niet tot meerkosten voor bewoners en ondernemers".

Maar, zeggen deskundigen, dat is helemaal niet het punt: "Naast de advisering en doorverwijzing naar lokale partijen of energieloketten is er een landelijk netwerk van aanbieders aan Klimaatroute verbonden en daar wordt in de contracten niet over gesproken", zegt universitair hoofddocent contractenrecht Martien Schaub.

Schaub wijst erop dat er dus ook wordt doorverwezen naar een landelijk netwerk, waaronder aan Essent gelieerde partijen, inclusief een ondersteuningstraject. "Ook als maar een klein deel van de opdrachten bij het landelijke netwerk terechtkomt, is dat in strijd met de toegezegde samenwerking met lokale partijen en het ontbreken van een belang bij de adviezen".

Publiek belang

Ook hoogleraar contracten- en aanbestedingsrecht Chris Jansen zegt dat de manier van presenteren door Klimaatroute niet rijmt met de praktijk. "Uitgangspunt is dat de gemeenten met publiek geld adviesdiensten hebben ingekocht bij Klimaatroute. De afspraken zijn vastgelegd in een contract. En één van de in het contract vastgelegde afspraken houdt in dat Klimaatroute bewoners moet doorverwijzen naar lokale uitvoerende partijen. Klimaatroute komt deze afspraak ten dele niet na: zij erkent immers dat zij bewoners heeft doorverwezen naar haar landelijke netwerk, terwijl dat niet de afspraak was."

Daarmee is volgens Jansen een publiek belang gemoeid: "Door af te wijken van de contractuele afspraak bestaat enerzijds de kans dat Klimaatroute bepaalde economische risico's die zij bij contractconforme uitvoering loopt, weet te vermijden. Anderzijds: het ligt in het verlengde van het voorgaande bestaat de kans dat zij met de niet-nakoming van de afspraken bepaalde voordelen voor zichzelf weet te realiseren die zij niet zou hebben gerealiseerd wanneer zij conform de afspraak bewoners zou hebben doorverwezen naar lokale partijen in plaats van naar haar eigen landelijke netwerk. Ik denk hier in het bijzonder aan het genereren van extra omzet. Relevant voor de beoordeling is of ten tijde van dat handelen de reële kans bestaat dat de hiervoor bedoelde gevolgen zich zullen verwezenlijken, niet of dat ook daadwerkelijk is gebeurd."

Oud-medewerkers

Nieuwsuur sprak ook met (oud-)medewerkers van Klimaatroute. Zij vertellen dat het voorkwam dat zij werden gestimuleerd om woningeigenaren door te verwijzen naar het bevriende installatie-netwerk van Klimaatroute. "Dat werd extreem aangemoedigd. Vaak bij elke dagstart en dagafsluiting bij de binnendienst", vertelt een van hen. Daarvoor werden de medewerkers zelf ook beloond, met een geldbonus wanneer een opgevraagde offerte bij een gelieerd bedrijf werd uitgevoerd.

Leveranciers

Enkele leveranciers die samenwerken met Klimaatroute vertellen Nieuwsuur dat ze de vergoeding die ze moeten betalen aan het bedrijf doorberekenen in het bedrag dat consumenten betalen. Essent bestrijdt dat en zegt dat dat strijdig zou zijn met de afspraken die zijn gemaakt. Die afspraken zijn overigens niet vastgelegd.

Overheden

Nieuwsuur heeft tientallen overheden in juli al op de hoogte gesteld van de onderzoeksbevindingen. Een aantal van hen, zoals de gemeenten Oss, Gouda, Soest, Bergen, Heiloo, Castricum en Bloemendaal stellen dat ze vooralsnog geen aanleiding ziet om direct navraag te doen bij Klimaatroute naar de gang van zaken. Zo meent de gemeente Oss dat het contract weliswaar op punten niet is nageleefd, maar dat de dienst wel is geleverd. Andere gemeenten, zoals Assen en Amersfoort, gaan de zaak wel verder onderzoeken.

Toezichthouder

Toezichthouder Autoriteit Consument & Markt (ACM) zegt dat het in veel sectoren gebruikelijk is dat er commissie wordt betaald voor het aandragen van opdrachten of overeenkomsten. Maar als Klimaatroute in het contract de onafhankelijkheid benoemt, "dan wordt de suggestie gewekt dat er geen enkele (financiële) band bestaat tussen de adviseur en uitvoerende partijen", zegt ACM. "Er zou daardoor mogelijk sprake kunnen zijn van misleiding." De ACM stelt dat het "signaal intern is doorgegeven".

Ministerie

Het ministerie van Binnenlandse Zaken laat als subsidieverantwoordelijke weten: "Het is vanzelfsprekend kwalijk als marktpartijen aangeven onafhankelijk advies te geven, maar blijkt dat die onafhankelijkheid in het geding is vanwege financiële belangen. Huishoudens moeten er op kunnen vertrouwen dat hen onafhankelijk en goed advies wordt gegeven zeker als dit onder de verantwoordelijkheid van een gemeente wordt uitgevoerd."