Bronnen bij #ophef over apenpokken
In de Nieuwsuur-serie #Ophef duikt Rudy Bouma in de wereld van nepnieuws en complotten om erachter te komen waar misvattingen ontstaan en waarom mensen ze geloven. In deze aflevering: de oorsprong van de (niet bewezen) claims over apenpokken.
Nieuwsuur analyseerde de vijftig meest gedeelde Nederlandstalige tweets over apenpokken vanaf de eerste nieuwsberichten tot 2 juni 2022. Deze tweets zijn in totaal bijna 21.000 keer geretweet en bijna 60.000 keer geliket.
Berichten van opiniemaker Raisa Blommestijn worden veruit het meest gedeeld: ze staat op 1, 3 en 4 van deze top-50 met o.a. kritiek op de media en het RIVM.
Slechts drie tweets in de top-50 zijn informatief. De overige tweets stellen dat de media angstzaaien of zaken verbergen. Ook wordt de A-status van apenpokken veelvuldig bekritiseerd of geridiculiseerd.
8 procent van de tweets betreft complottheorieën, in 4 procent wordt de uitbraak gewijd aan vaccins en in 2 procent wordt het adenovirus in het AstraZeneca-vaccin in verband gebracht met apenpokken.
Van 2 juni tot 7 juni deden we een controlemeting van het Twitterdiscours over apenpokken en die brachten we in kaart. Het gaat om 2062 tweets. Gedurende deze dagen was het anonieme account 'Rien Navelpluis' het meest invloedrijk, met een tweet waarin de twitteraar zich afvraagt waarom 'apenpokken alleen voorkomt in landen waar flink gevaccineerd wordt'.
Op nummer 5 staat een link naar een artikel van De Telegraaf. Deze krijgt meer kritische reacties dan likes of retweets.
Daarnaast bekeken we op Facebook de 50 meest gedeelde links over apenpokken op publieke pagina's en in publieke groepen en de top-20 meest gedeelde filmpjes. Hier domineren satire, nieuws en alternatief nieuws.
Ook zochten we de best bekeken YouTube-filmpjes tot 3 juni. Ook hier domineren nieuws, alternatief nieuws en satire. Een uitzending van het NOS Jeugdjournaal staat bovenaan. In de top-20 staat één filmpje met complottheorieën.
Het houdt me bezig: berichten die niet kloppen maar toch veel worden gedeeld en groot gemaakt. Verkeerd geïnterpreteerd, verdraaid of simpelweg verzonnen. Wie doen dat? En hoe ontstaan die misvattingen? In deze Nieuwsuur-serie ontrafel ik #ophef. Vandaag: #apenpokken.
Het apenpokkenvirus is sinds half mei in het nieuws: 't komt normaal vooral voor in Afrika, maar verspreidde zich nu naar de VS en West-Europa, en dook ook op in Nederland.
En het is ook voer voor discussie op sociale media.
Wat me direct opvalt als ik naar die berichten kijk, zijn de paralellen met de coronacrisis. Toen hoorde je online veel mensen speculeren dat het virus en de pandemie gepland waren, zodat de elite kan verdienen aan vaccins of meer macht krijgt, of zelfs om de wereldbevolking te reduceren.
De fabels over apenpokken lijken geknipt en geplakt uit de coronatijd.
Social-analyse
Uit een internationale analyse blijkt dat er ook een uitbraak is van desinformatie over apenpokken.
Wíj deden ons eigen onderzoek, maar keken specifiek naar Nederland. Op Facebook en YouTube zien we vooral nieuws en satire. Op Twitter is dat beeld ánders: in de top-50-apenpokkentweets wordt vooral veel twijfel geuit over de ernst van het apenpokkenvirus.
Maar er wordt ook gesuggereerd dat de overheid, met hulp van de media, bewust angst zaait of zelfs zaken verborgen houdt. Of dat de Wereldgezondheidsorganisatie apenpokken wil gebruiken om landen hun autonomie af wil pakken.
Deze berichten (1), (2), (3), van een Nederlandse opiniemaker stellen dat het apenpokkenvirus bij deze -denkbeeldige machtsgreep - wel héél goed uitkomt. En haar berichten springen er zelfs uit in die internationale analyse.
In populaire tweets wordt gesuggereerd dat de uitbraak een vooropgezet plan is - iets wat over de corona-pandemie ook werd beweerd.
Hoe komen die twitteraars daar nu bij?
Dat zit zo: in maart 2021 bespreken 19 experts een scenario over een uitbraak van apenpokken, dat wordt beschreven in dit document, op pagina 10: 'Scenario: apenpokken-uitbraak op 15 mei in 2022'. Het document is echt, maar er wordt een fictieve biologische aanval in beschreven, in een denkbeeldig land, Brinia. Het scenario is opgesteld door The Nuclear Threat Initiative, als oefening om biologische bedreigingen terug te dringen.
'Schiet mij maar lek', 'heel toevallig allemaal' dachten mensen. Dit moet wel onderdeel zijn van een vooropgezet plan om dat apenpokkenvirus te verspreiden.
Maar de NTI zegt daar nu over dat apenpokken juist een voor de hand liggende keuze is om te gebruiken bij een hersenoefening: het virus waart namelijk al sinds 2017 rond in Nigeria, en ook vorig jaar waren er al besmettingen buiten Afrika: in de VS en Verenigd Koninkrijk.
En ik vraag me af: als dit een opzettelijk plan is, waarom zouden ze het dan zo openlijk bespreken op een congres, en daarna online zetten?
Waarom?
Net als bij corona zien we dat mensen houvast zoeken in onzekere tijden. Door te speculeren over een 'geplande' uitbraak, sluiten ze toeval uit en kunnen ze een aanwijsbare vijand de schuld geven.
Zo krijgt ook nu Bill Gates de schuld: hij zou de uitbraak al voorspeld hebben.
Maar als je goed luistert, hoor je dat hij helemaal geen uitbraak voorspelt. Hij pleit voor een speciaal team, die simulaties kan doen. Net als de experts bij NTI. Hij noemde daarbij trouwens niet specifiek apenpokken.
Tussen al die socialmediaberichten die we onder de loep namen stond nog veel meer desinformatie (1), (2), (3), (4), (5), (6), (7), (8), (9), (10), (11).
Zo wordt net als bij corona geclaimd dat Bill Gates achter de uitbraak zit om geld of macht te verwerven. Er wordt beweerd dat apenpokken eigenlijk gordelroos is. Of de fictieve ziekte VAIDS. Dat legden we voor aan deze medisch deskundigen (zie bovenstaande werderhoor, red.), die er gehakt van maken.
En dan dit bericht. Mensen denken dat de uitbraak van apenpokken komt dóór coronavaccins. Ook interessant om te kijken waar dat nou vandaan komt.
Dat komt hierdoor: de bijsluiter van het AstraZeneca-vaccin. En zoals je kan lezen: er zit chimpansee adenovirus in dat coronavaccin. Dat moet volgens deze Britse parlementariër bewijzen dat het apenpokkenvirus is veroorzaakt dóór vaccinaties.
De tekst in de bijsluiter is niet vervalst, het staat er écht. Hoe zit dat dan?
De deskundigen leggen ons uit dat het adenovirus totaal iets anders is dan 't apenpokkenvirus: het gaat om een verkoudheidsvirus dat zichzelf niet verder kan verspreiden en het lichaam alleen aanzet tot het maken van antistoffen tegen corona. En, zeggen ze, je kan er zeker geen apenpokken van krijgen.
Conclusie
Dus: wantrouwen, toeval of gebrekkige kennis maken dat er rondom de apenpokken-uitbraak ophef ontstaat op social media. Terwijl het in werkelijkheid gewoon een virusuitbraak is. Die zullen we waarschijnlijk steeds vaker gaan zien, doordat we steeds meer reizen en virussen zich daardoor sneller verspreiden.
En o ja: dan ging er nog een bericht rond dat Pfizer dik geld gaat verdienen aan vaccins tegen apenpokken? Dat klopt ook niet. Het artikel komt van een satirische website met als ondertitel: 'fake news you can trust'.
Tot zover de ophef over apenpokken. Twijfel je over iets wat ik heb gezegd? Op onze site vind je de bronnen die we voor deze video hebben gebruikt. Ga daarvoor naar nieuwsuur.nl/ophef.
Over VAIDS:
Bert Niesters, viroloog
"Vaids? Nou ja dat is raar. Je kunt wel van alles bedenken. Er zijn momenteel honderden mensen besmet. Ik weet het niet hoor, of die allemaal zijn gevaccineerd.
Kijk, het zit zo: als je nauw contact hebt met iemand die besmet is met apenpokken, dan is de kans groot dat je apenpokken krijgt. Dat heeft verder niets met vaccins te maken. Je bent altijd in contact met allerlei virussen en bacteriën die constant je immuunsysteem activeren.
Feit is wel dat dit virus is uitgebroken op feesten waar veel homoseksuele mannen komen. Onder die groep is de verspreiding het grootst. Dat komt niet door een vaccin. Maar door een virus. We moeten uitkijken dat door dit soort verzinsels deze groep niet weer wordt gestigmatiseerd, net als met AIDS destijds.
Voordeel van apenpokken is dat iedereen boven de 50 is gevaccineerd tegen pokken. En dat vaccin werkt ook tegen apenpokken. Een ander voordeel is dat je het ziet. Die blaasjes verschijnen ook in je gezicht."
Charifa Zemouri, onderzoeker infectieziekten
"Die ziekte bestaat niet! AIDS kan niet worden aangewakkerd door vaccins, omdat AIDS een chronisch gevolg is van een HIV-infectie. Vaccins leren het immuunsysteem om bij een 'echte' infectie de indringer sneller te herkennen en op te ruimen.
Vaccins hebben dus een positief effect op het immuunsysteem. Ze tasten het zeker niet aan. Door vaccinatie train je je immuunsysteem. Je afweer gaat er niet door naar beneden. Alleen in zeer uitzonderlijke gevallen kan het schade toebrengen. Maar dat komt heel weinig voor."
Rogier Sanders, viroloog
"Er is een ongekend aantal wetenschappelijke studies gepubliceerd die het immuunsysteem bestuderen na covid-vaccinatie. Er is niets gezien waaruit blijkt dat het immuunsysteem wordt aangetast. Integendeel, het immuunsysteem wordt gestimuleerd om een reactie tegen corona op touw te zetten. Het deel van het immuunsysteem dat hier niet aan mee doet, is verder intact en staat klaar om een andere infectie het hoofd te bieden, of te reageren op een ander vaccin."
"Het klopt dat er een Australische vaccin kandidaat was dat in een kleine groep mensen was getest en dat een een klein stukje (verder onschadelijk) hiv eiwit bevatte. Dat leidde er inderdaad toe dat er naar antistoffen tegen covid ook antistoffen tegen dat hiv-eiwit-stukje gemaakt werden en die mensen dus (vals) seropositief getest voor hiv werden.
Dat levert verder geen enkel gezondheidsprobleem op, die mensen zijn immers niet besmet met het hiv-virus, ze hebben alleen een stukje eiwit binnen gekregen. De ontwikkeling van dat vaccin is echter wel stopgezet omdat het simpelweg nogal onhandig is dat mensen ook die hiv-antistoffen maken. Onhandig in de zin van dat ze hiv-seropositief worden terwijl ze geen hiv hebben."
Marjolein van Egmond, immunoloog
"Vaids, dat berust dus helemaal nergens op. Het principe achter elk vaccin is hetzelfde. Het geeft een boodschap aan het afweersysteem. Het stimuleert het immuunsysteem een reactie te geven tegen een ziekte. Die boodschappen verschillen iedere keer. De ene keer is het mazelen, de andere keer is het een coronavirus.
In oude tijden, in China, varioleerden ze kinderen met hele kleine beetjes pokkenvirus. Dat was gevaarlijk, want bij slecht doseren kon een kind overlijden. Maar net als alles evolueert een vaccin. Het wordt steeds beter en steeds veiliger.
Een vaccin tast het immuunsysteem niet aan, het maakt het juist sterker."
Marc Veldhoen, immunoloog
"Om te beginnen; VAIDS is uiteraard een geheel verzonnen term.
Ten eerste; AIDS is een zeer ernstige ziekte veroorzaakt door een retrovirus genaamd HIV. HIV infecteert witte bloedcellen, voornamelijk T-cellen, van de subcategorie CD4. CD4 T-cellen zijn de regelaars van heel veel immuunreacties zoals het helpen van B-cellen om antilichamen te maken. Daarnaast helpen ze ook cellen die indringers opeten, zoals macrofagen. De infectie met HIV zorgt voor een steeds groter tekort aan CD4 T-cellen, waardoor er een ernstige verzwakking van immuniteit optreedt, met veel opportunistische infecties tot gevolg; AIDS.
Ten tweede; er heerst een fundamenteel onbegrip hoe een vaccin werkt. Een vaccin brengt een stukje vreemd eiwit in ons lichaam. Dit kan via eiwitten direct (gedode bacteriën, virussen) of indirect via RNA of DNA (verzwakte virus vaccines, vector en RNA-vaccines).
Collectief zijn onze B- en T-cellen in staat om alles dat vreemd is te herkennen. Maar belangrijk is het begrip collectief. Wij hebben heel veel T- en B-cellen en gezamenlijk kunnen zij alles herkennen. Maar elke B- of T-cel zelf herkent maar één stukje vreemd eiwit. Dus van de miljoenen B- en T-cellen die we hebben, zijn er enkele honderden die bijvoorbeeld spike kunnen herkennen. Deze cellen worden geactiveerd en vermenigvuldigen zich, waarvan er uiteindelijk velen als geheugen cellen opgeslagen worden. Alle overige cellen (99 procent) blijven geheel ongemoeid zonder enige herkenning of activatie door vaccinatie. Daarnaast, afhankelijk van leeftijd, blijft onze zwezerik iedere dag nieuwe T-cellen maken en ons beenmerg nieuwe B-cellen. Het idee dat een vaccin ons immuunsysteem zou verzwakken is dus geheel incorrect. Het versterkt ons immuunsysteem heel specifiek tegen een indringer, in dit geval SARS-CoV-2.
Ten derde; er worden verschillende verhalen door elkaar gehaald. Er is ooit een anti-HIV-vaccin getest dat niet goed werkte en voor bepaalde groepen zelfs de kans op besmetting verhoogde. Dit was nog voor de COVID-19-pandemie en heeft geheel niets met COVID-19-vaccins te maken.
Daarnaast is er in Australië een stukje eiwit van HIV gebruikt in een COVID-19-vaccin voor betere stabiliteit van het construct. Dit was een slechte keuze omdat een HIV-antilichaamtest ook gebaseerd is op ditzelfde stukje eiwit. Gedurende de trial, dus nog voordat dit vaccin op de markt kon komen, bleek dat mensen positief konden testen voor deze HIV-test na gebruik van dit specifieke COVID-19-vaccin. Dit betekent echter zeker niet dat ze HIV hebben, groot misverstand dus! Het betreffende vaccin is daarom nooit verder ontwikkeld.
Tot slot; er gaan allerlei ongefundeerde en valse verhalen de ronde, variërend van verzwakking van immuniteit tot het krijgen van auto-immuniteit en zelfs kanker. Dit is niet iets dat vaccines doen, ze versterken enkel specifieke immuniteit. De kans op een auto-immune ziekte of kanker is voornamelijk gelinkt aan virale infecties, genetische factoren en omgevingsfactoren. Er bestaat geen link, na onderzoek op honderden miljoenen mensen, dat COVID-19 vaccines (die net zo werken als het gele koorts of het BMR-vaccin maar geen virus bevatten) ook maar enig effect hebben op auto-immuniteit en zeker niet op kanker."
Marc van Ranst, viroloog
"VAIDS!? Dit is onzin. Een onzinnaam. Die ziekte bestaat niet. Het is een uitvinding uit het brein van wappies. Ze bedenken dat en voeren het zonder enig bewijs op, maar bonne, dat stopt ze niet."
Over het chimpansee adenovirus in AstraZeneca:
Bert Niesters, viroloog
"Het Apenpokkenvirus is een zogenoemd Orthopoxvirus, familie van de mensenpokken (uitgeroeid) en ook de koepokken. De zogenaamde vectoren in de vaccins zijn Adenovirussen; je kunt honden en katten ook niet met elkaar vergelijken omdat ze vier poten hebben en een staart. Verhalen op internet zijn onzin. Volgens mij hebben de meeste mensen met apenpokken deze genoemde vaccins nog niet eens gehad als je kijkt naar wat in verschillende landen wordt gebruikt."
Charifa Zemouri, onderzoeker infectieziekten
"De benaming van het virus is misleidend. Apenpokkenvirus. Waterpokken krijg je ook niet van het drinken van water. Apenpokken dus ook niet van apen. Of van het chimpansee adenovirus. Dat is een onschuldig verkoudheidsvirus. Apenpokken bestaan trouwens al veel langer dan corona. Daarnaast is de vaccinatiegraad superlaag in Afrika."
Rogier Sanders, viroloog
"Het adenovirus is een verkoudheidsvirus, je kan er geen apenpokken van krijgen. Het adenovirus is een heel ander virus dan het pokkenvirus. Dat geldt voor mensen en dat geldt ook voor apen. Een chimpansees verkoudheidsvirus is heel wat anders dan een apenokkenvirus."
Marjolein van Egmond, immunoloog
"Het heeft niets met elkaar te maken. Er zijn een enorme hoeveelheid virussen, in AstraZeneca zit een verkoudheidsvirus wat van origine bij chimpansees werd aangetroffen, maar dat heeft NIETS met een pokkenvirus te maken. Dat zijn twee totaal verschillende dingen! Een pokkenvirus is iets heel anders dan een verkoudheidsvirus."
Marc Veldhoen, immunoloog
"Dit is gebaseerd op grote misverstanden en het niet begrijpen wat een vector-vaccin is of wat een virus is.
Ten eerste; apenpokken werd voor het eerst ontdekt in 1958 toen zich twee uitbraken van een pokkenachtige ziekte voordeden in apenkolonies die voor onderzoek werden gehouden, vandaar de naam 'apenpokken'. Dit waren geen chimpansees.
Ten tweede: het apenpokkenvirus is endemisch in delen van Centraal en West-Afrika sinds de jaren 1970. Toen was er nog geen COVID-19 AstraZeneca-vaccin. Ook nu is de vaccinatiegraad op het Afrikaanse continent nog laag, met het aandeel AstraZeneca (AZ) ongeveer 20%. Daarnaast zijn er kleine uitbraken geweest in het verleden, ook toen waren er nog geen adenovirus vector vaccines en zeker geen COVID-19 vaccines.
Ten derde; het AZ (en J&J en Sputnik) vaccin is een vector based vaccin. Het maakt gebruik van een deel van een adenovirus waaruit stukken DNA, coderende voor genen, zijn verwijderd namelijk: E1 en E3, virale genen nodig voor replicatie. Dat betekent dat, na injectie, het vector de cel binnen kan komen, maar zich niet als een virus kan vermenigvuldigen en er geen virus aangemaakt kan worden. Dus nee, in tegenstelling tot verzwakte virusvaccins (b.v. BMR en gele koorts) bevatten vector of RNA-vaccines geheel geen actief virus. De vector gebruikt in het AZ-vaccin komt origineel uit een Adenovirus die bij chimpansees een verkoudheid veroorzaakt, maar de vector zelf is dus geen virus en kan daarom niet in menselijke cellen groeien.
Ten vierde; een adenovirus is een geheel andere familie van virussen dan de familie van pokkenvirussen. Beiden zijn dubbelstrengige DNA-virussen, maar dat is ook de enige overeenkomst. Het apenpokkenvirus is bijna 200kb groot (terwijl Adenovirussen afmetingen hebben, variërend van 26 kb tot 45 kb) en ook in biologie geldt dat je niet iets kan maken van niets. Het veronderstellen dat een adenovirus-vector kan zorgen voor een apenpokkenvirus, is een fundamenteel gebrek aan biologiekennis. De claim staat gelijk aan het beweren dat kangoeroes hetzelfde zijn als buffalo's."
Marc van Ranst, viroloog
"AstraZeneca is het minst gebruikte vaccin. Honderden mensen hebben apenpokken, die zijn echt niet allemaal met AstraZeneca gevaccineerd. Een deel van de patiënten is niet gevaccineerd, een ander deel met iets heel anders dan AstraZeneca, bijvoorbeeld Moderna of Pfizer. En daar zit dat chimpansee adenovirus helemaal niet in.
Dat chimpansee adenovirus is een onschuldig verkoudheidsvirus dat als vector wordt gebruikt in het AstraZeneca vaccin. En dat adenovirus kan zichzelf niet verder verspreiden. Het heeft niets met apen te maken.
Het zou wel heel bijzonder zijn wanneer iedereen die met AstraZeneca is gevaccineerd ook daadwerkelijk apenpokken heeft. Die bewering is van de pot gerukt."
