'De effectiefste sancties zijn sancties die je nooit hoeft in te zetten'

Een voor een komen wereldleiders deze week langs bij president Volodymyr Zelensky om hun steun aan zijn Oekraïne te betuigen. Met woorden én met wapens.

Voor het geval die militaire steun en diplomatieke druk niet genoeg zijn om een Russische aanval af te wenden, heeft het Westen een pakket sancties klaarliggen. Maar hoe effectief zijn sancties eigenlijk?

Historicus Nicholas Mulder, professor internationale geschiedenis, schreef een boek over precies die vraag. Sancties kúnnen zin hebben, zegt hij, maar landen pakken het vaak verkeerd aan. "Zo zijn er op dit moment al een aantal sancties tegen Rusland van kracht. Die hebben in de afgelopen acht jaar niet erg grote gedragsveranderingen teweeg gebracht."

Het Westen voerde de huidige sancties in vanaf 2014, onder meer omdat Rusland het Oekraïense schiereiland de Krim had ingenomen. Het gaat om maatregelen gericht tegen individuele Russen, maar ook tegen staatsbanken en olie- en gasbedrijven. Zo mogen Russische bedrijven geen technologie naar het Westen exporteren die gebruikt kan worden voor militaire doeleinden.

Die sancties hadden volgens Mulder dus weinig effect. "Rusland nam zelf maatregelen om het effect van de sancties af te wentelen en zichzelf sterker te maken. Zo maakten de Russen de voedselvoorziening meer zelfvoorzienend en maakten ze een eigen alternatief betalingssysteem voor als er sancties op het betalingsverkeer komen."

Andere klant voor gas

Ook legde Rusland een gaspijpleiding aan naar China: de Power of Siberia. Als Europa besluit als straf voor een Russische inval minder gas te kopen, heeft Rusland zo altijd nog een andere grote klant. Mulder: "Ik denk dat dit soort maatregelen verklaart waarom de Russen op dit moment minder geïntimideerd lijken door Westerse sancties."

Ook Europese ministers denken na over bijvoorbeeld sancties vertelde ze vorige week:

Ook Andrey Kortunov, directeur van de Russische denktank Russian International Affairs Council, denkt dat Rusland nu nauwelijks vreest voor sancties. "Voor mensen die zelf te maken krijgen met sancties, zijn sancties natuurlijk geen goed nieuws. Maar voor het land hebben ze niet zoveel impact."

Hij doelt dan vooral op economische sancties gericht tegen individuele personen rond president Vladimir Poetin. Die zouden dan bijvoorbeeld niet meer bij hun geld op buitenlandse rekeningen kunnen. Dit soort sancties is meer bedoeld als signaal, en niet zozeer om Ruslands gedrag te veranderen, zegt Mulder.

Het Westen denkt ook aan zwaardere sancties zoals het niet in gebruik nemen van gaspijpleiding Nordstream 2 en Rusland afsluiten van het internationaal betalingssysteem Swift. Ondanks Ruslands eigen betalingssysteem zijn veel Russische banken nog afhankelijk van Swift.

"Het vooruitzicht op dit soort sancties doet er wél toe", zegt Kortunov. "De energiesector en het financiële systeem zijn de zwakke plekken van de Russische economie. De strategen in het Kremlin zouden zich hierover zorgen moeten maken."

Tegelijkertijd denkt Kortunov niet dat het Westen snel tot dit soort strafmaatregelen overgaat. Want het probleem met deze sancties is dat ze Westerse economieën óók raken. En betalen we voor Russisch gas als Swift platligt?

Bovendien: met zulke zware sancties is de kans levensgroot dat Moskou terugslaat door bijvoorbeeld geen gas meer te leveren of door het plegen van cyberaanvallen. Er dreigt dan "economische oorlogsvoering", zegt Mulder. "Het risico van sancties gebruiken als wapen is dat landen asymmetrische manieren zoeken om terug te slaan."

Alleen dreigen?

De beste sanctie is eigenlijk géén sancties, zegt Mulder. "Over het algemeen zijn de effectiefste sancties, sancties die je nooit hoeft in te stellen. Dus puur een geloofwaardig en krachtig dreigement met sancties." En: sancties die niet gauw effect hebben, werken waarschijnlijk überhaupt niet. "Omdat er dan omzeiling en aanpassing plaatsvindt."

Daarnaast moet het Westen hoe dan ook open blijven staan voor gesprekken met Rusland, zegt Mulder. "Sancties zijn niet effectief al je niet bereid bent om diplomatieke kanalen open te houden."

De dreigende taal ging ook nog door in de VN-Veiligheidsraad: