Het dodental door de overstromingen in Spanje is opgelopen tot boven de 200, er zijn nog altijd mensen vermist en er wordt gewaarschuwd voor nog meer regenval. Tegen de hoeveelheid regen die in korte tijd viel in het gebied "is geen systeem opgewassen", zegt Teun Vogel, docent duurzaam landgebruik aan de Wageningen Universiteit. Toch zijn er wel degelijk maatregelen die dit soort rampen kunnen voorkomen, of op zijn minst de impact ervan kunnen minimaliseren.
Normaliter is het juist een gebrek aan regenval waar het getroffen gebied mee te kampen heeft. De provincie Valencia staat bijvoorbeeld bekend om de grote plantages met amandel-, olijf- en sinaasappelbomen: gewassen die goed gedijen bij waterschaarste.
We moeten een stap terug doen en ons de vraag stellen hoe we naar de toekomst van landbouw kijken
Docent Vogel gaat sinds 2015 jaarlijks naar die regio om Nederlandse studenten te laten zien hoe landbouw onder druk komt te staan door een droger klimaat en waterschaarste. "Het is een gebied waar zo weinig neerslag valt, dat het hele landbouwsysteem daar op is ingericht. Dat betekent dat er grote lappen grond zijn met veel ruimte tussen de bomen, zodat die alle vocht die ze nodig hebben kunnen opvangen."
Het gevolg daarvan is er veel braakliggend terrein ontstaat dat makkelijk kan wegspoelen bij veel regenval. Daarnaast heeft het gebied een droge zomer achter de rug, waardoor de grond het water minder goed kon opnemen. "Door die twee dingen samen kon het water extra hard afstromen en ontstonden er grote modderstromen", zegt Vogel.
Vogel maakt de vergelijking met de overstromingen in Limburg in de zomer van 2021. "Die extreme regenval gebeurde op een moment dat er nog veel groen op het land stond. Regen valt van grote hoogte, dus daar zit veel energie in. Als het op de grond valt, komt die grond los. Als er planten staan, wordt een groot deel van die energie opgevangen door de bladeren. Ondanks de enorme ravage was dat een klein geluk in Limburg. Spanje had dit geluk niet én de bui was ook nog eens veel groter."
Hellingen
In het bergachtige gebied zijn de laatste jaren bovendien aanpassingen gedaan aan het land die hebben bijgedragen aan de verwoestende impact, zegt Vogel. "De berghellingen bestonden vroeger uit terrassen: vlakke stukken land waardoor het water beter wordt vastgehouden en grond minder makkelijk de helling af stroomt. In de afgelopen decennia zijn steeds meer van die terrassen verdwenen, omdat ze boeren belemmeren bij het gebruiken van machines op het land. Dat betekent: langere hellingen, minder afremming van het water en dus meer modderstromen."
Een voorbeeld van bestaande terrassen in de provincie Valencia die nog stammen uit de Moorse tijd in Spanje:
Na een grote overstroming in 1957 is de rivier de Turia, die toen nog dwars door Valencia stroomde, omgelegd. Van de oude rivierbedding is een bekend stadspark gemaakt. "Daar zullen ze nu heel blij mee zijn", zegt Vogel. "Als de rivier nog door de stad had gestroomd, was de schade nog veel groter geweest."
Toch heeft de manier waarop de nieuwe rivier is aangelegd geen wonderen gedaan voor het overstromingsrisico, voegt de docent toe. "Het is een betonnen bak waarin het water, als in een dakgoot, naar zee stroomt en geen andere kant op kan. Die rivier is aangelegd in de jaren 60: een tijd van megalomane projecten, waarin mensen dachten de baas van de natuur te zijn. Nu is er veel meer aandacht voor natuurinclusief waterbeheer."
Landbouw en natuur
Ondanks dat overstromingen zoals deze in Spanje nooit helemaal voorkomen kunnen worden, hoopt Vogel wel dat het beleidsmakers in Spanje, Europa en de rest van de wereld aan het denken zet. "We moeten een stap terug doen en ons de vraag stellen hoe we naar de toekomst van landbouw kijken. Landbouw wordt steeds grootschaliger: dat is doorgaans niet het soort landbouw dat rekening houdt met dit soort problemen. We moeten ons afvragen of we niet naar meer natuurinclusieve landbouw en waterbeheer moeten."
