De Dienst Toeslagen, onderdeel van het ministerie van Financiën, wil met een omstreden maatregel het enorme aantal bezwaren in de toeslagenaffaire wegwerken. Gedupeerde ouders krijgen dan eenmalig 5000 euro op voorwaarde dat zij hun bezwaar intrekken.
Gedupeerden, advocaten en hoogleraren die Nieuwsuur spreekt, zijn kritisch. Sterker: zelfs ambtenaren van het ministerie van Financiën, dat de maatregel bedacht, spreken van een "onorthodoxe maatregel" waar grote risico's aan kleven.
Circa 4700 ouders die door het ministerie zijn aangemerkt als 'erkend gedupeerden' komen in aanmerking voor het schikkingsvoorstel. Op dit moment vallen bij de eerste ouders de brieven met de voorstellen op de deurmat. Het ministerie trekt er 30 miljoen euro voor uit en hoopt zo de vastgelopen hersteloperatie iets te kunnen versnellen.
'Brevet van onvermogen'
Het ministerie van Financiën rekent met een schikking op drie maanden tijdwinst. Het kabinet kondigde onlangs aan tot eind 2027 bezig te zijn met de compensatie van alle gedupeerden.
"De hersteloperatie is volledig vastgelopen. Dit schikkingsvoorstel is een brevet van onvermogen van de Dienst Toeslagen", oordeelt hoogleraar bestuursrecht Herman Bröring, die ziet dat het ministerie hopeloos achterloopt met het behandelen van bezwaarschriften.
Deze slachtoffers van de toeslagenaffaire kregen al een schikkingsvoorstel:
Tot begin deze maand had de dienst een kleine 12.000 bezwaren ontvangen, waarvan er ruim 3600 nu zijn behandeld. Dat er zoveel bezwaren worden ingediend, komt omdat gedupeerden bij elke stap in de herstelprocedure bezwaar kunnen maken.
Voor de bezwaren die niet op tijd zijn behandeld, moet de Uitvoeringsdienst Herstel Toeslagen (UHT), onderdeel van de Dienst Toeslagen, dwangsommen betalen. Volgens de meest recente cijfers is tot en met april van dit jaar ruim 54 miljoen euro aan dwangsommen betaald. "Dat een uitvoeringsinstantie van de overheid ooit eerder zo is vastgelopen, is mij niet bekend", zegt hoogleraar bestuursrecht Ymre Schuurmans.
Het ministerie van Financiën wil niet zeggen voor welk bedrag aan dwangsommen er inmiddels is betaald. In Kamerstukken staat wel dat er 86 miljoen is gereserveerd voor toekomstige dwangsommen.
Miljoenen
Ondertussen liggen er nog duizenden bezwaren op de plank. "De UHT wil de compensatie voor elke gedupeerde tot op de komma nauwkeurig uitrekenen", zegt hoogleraar Bröring. "Dit maatwerk duurt veel te lang en er wordt enorm veel geld uitgegeven aan de uitvoeringskosten." De UHT kampt met personeelstekorten waardoor ze veel zaken niet tijdig kunnen behandelen.
Door een aanbod van 5000 euro aan gedupeerden wil de Dienst Toeslagen zowel de voorraad bezwaren wegwerken, als flinke kosten besparen. Ambtenaren rekenen in een interne notitie voor dat een bezwaar afhandelen gemiddeld 21.500 euro kost. De besparing van het schikkingsvoorstel loopt daarmee in de vele miljoenen.
Gedupeerden doorlopen verschillende stappen om compensatie te ontvangen. Na een eerste toets krijgen ze een bedrag van 30.000 euro. Voor een hogere vergoeding volgt een uitgebreide integrale beoordeling. Hierin wordt onder andere vastgesteld voor welke jaren ouders recht hebben op compensatie.
Het schikkingsvoorstel wordt gedaan aan een groep gedupeerden die bezwaar hebben gemaakt tegen die integrale beoordeling. Maar volgens advocaten is die beoordeling ook relevant als gedupeerden via een andere route aanvullende schade claimen. Dat kan bijvoorbeeld via de Stichting Gelijkwaardig Herstel, opgericht door prinses Laurentien.
Rechtsongelijkheid
Maar daarmee komt het ministerie niet tegemoet aan wat gedupeerden eigenlijk willen, zegt hoogleraar Schuurmans. ''Herstelrecht is ook ruimte bieden aan persoonlijke verhalen van gedupeerden en dat gebeurt niet echt met deze schikking. Het voorstel is geen oplossing voor de ouders die willen begrijpen wat er gebeurd is en waarom ze zijn geprofileerd als fraudeur door de Belastingdienst."
Ook ambtenaren zijn dus zeer kritisch over het schikkingsvoorstel. Zo wordt gewezen op mogelijke rechtsongelijkheid tussen gedupeerden, juridische onrechtmatigheid, overcompensatie en vertraging in de reguliere uitvoering.
Advocaten die Nieuwsuur sprak, vragen zich af of ouders voldoende informatie hebben om te kunnen beslissen over het schikkingsvoorstel. Ook het ministerie stelt in de interne notitie dat het ''onzeker'' is of het alle ouders een volledig dossier kan geven. Dat is volgens de advocaten wel nodig om een weloverwogen besluit te nemen over het voorstel.
Daarnaast spreken ambtenaren over een mogelijke "comptabele onrechtmatigheid", dat betekent dat er geen wettelijke basis is voor de extra kosten die worden gemaakt.
Reactie staatssecretaris
Ondanks al deze bezwaren stemden oud-staatssecretaris Aukje de Vries en de Tweede Kamer in juni van dit jaar toch in met het voorstel. De huidige staatssecretaris, Nora Achahbar (NSC), zegt tegen Nieuwsuur dat ze het "heel verdrietig" vindt als de schikking voor ouders voelt als afkopen. "Dat is echt niet de bedoeling."
Achahbar benadrukt dat het een vrijwillig aanbod is dat ouders ook kunnen afslaan. Bij de afhandeling van het aardbevingsdossier in Groningen werkte een soortgelijk schikkingsvoorstel goed, zegt ze. "Toen leidde het tot versnelling van de procedure en kortere wachtrijen".
