Bart Rutten
redacteur Nieuwsuur
Bart Rutten
redacteur Nieuwsuur
Radicaal-rechts en extreemrechts; politici plakken die termen vaak op de PVV. Tot ergernis van Geert Wilders: hij vindt dat collega-parlementariërs hem demoniseren. In hoeverre heeft hij een punt? En waarom zijn de definities van die termen belangrijk?
GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans uitte gisteren tijdens het debat over het coalitieakkoord zorgen omdat, volgens hem, voor het eerst een "radicaal-rechtse" partij ons land bestuurt. Maar Wilders bestrijdt dat hij radicaal is. "We zullen altijd binnen de kaders van de democratie werken."
Vorige week was discussie over een andere term: extreemrechts. Volt-leider Laurens Dassen gebruikte dat woord toen het over de PVV ging, waarop Martin Bosma ingreep. Volgens de Kamervoorzitter is extreemrechts een "nazi-vergelijking". De term lijkt op radicaal-rechts, maar heeft een andere betekenis.
PVV radicaal-rechts? Daar is in de wetenschap wel consensus over.
Hoe zit het precies? Volgens de wetenschap heeft Timmermans het bij het juiste eind met zijn term radicaal-rechts, maar is Dassens predicaat extreemrechts onterecht.
Want extreemrechtse partijen zijn antidemocratisch, legt politicoloog Sarah de Lange (Universiteit van Amsterdam) uit. "Zij willen niet langs de parlementaire weg veranderingen bewerkstelligen. En ze sluiten geweld niet uit." Radicaal-rechtse partijen daarentegen geloven wél in parlementaire processen, zoals verkiezingen. "Maar ze erkennen bijvoorbeeld individuele vrijheden niet, zoals de vrijheid van religie."
'FvD extreemrechtser dan PVV'
Ook politiek historicus Koen Vossen (Radboud Universiteit) vindt radicaal-rechts een juiste term voor de PVV. "Daar is in de wetenschap wel consensus over." Maar extreemrechts linkt hij eerder aan Forum voor Democratie. "Zij zinspelen echt op geweld, opstand en het niet accepteren van instituties."
Vossen doelt onder meer op Gideon van Meijeren, die zich volgende week moet melden bij de rechter. Het FvD-Kamerlid suggereerde volgens het OM dat geweld tegen de overheid geoorloofd is. Onzin, zegt een woordvoerder van de partij tegen Nieuwsuur: "Geenszins heeft FvD ooit gezinspeeld op geweld en de partij neemt hier dan ook afstand van."
De PVV valt volgens Vossen niet onder de noemer extreemrechts, al schuurt de partij er af en toe wel tegenaan. "Bijvoorbeeld door intimiderende taal te spreken over journalisten." Hij doelt op Wilders' uitspraak uit 2021, toen hij journalisten "tuig van de richel" noemde.
De verschillen tussen radicaal-rechts en extreemrechts zijn interessant voor politicologen, maar voor de 'gewone' volger van het politieke debat lijkt het een saaie definitiekwestie. Toch is het verschil van belang in juridisch opzicht, benadrukt De Lange.
Want in veel landen kunnen partijen worden verboden als blijkt dat ze extreemrechts zijn. In Griekenland gebeurde dat vier jaar geleden bijvoorbeeld met Gouden Dageraad. "Nederland heeft die wetten nog niet."
De discussie is volgens Vossen ook relevant nu Tweede Kamerleden de termen steeds vaker gebruiken in reactie op het coalitieakkoord. Zo kreeg NSC-leider Pieter Omtzigt gisteren de wind van voren van de Partij voor de Dieren en Denk.
Zij verwijten Omtzigt dat hij de, in hun ogen, radicaal-rechtse PVV normaliseert en de rechtsstaat daarmee schaadt. En ze vragen zich af of de NSC-leider Wilders in de toekomst durft te corrigeren als hij rechtstatelijk over de schreef gaat.
Vossen: "Veel mensen zullen zeggen: lekker boeiend of iemand radicaal-rechts of extreemrechts gebruikt. Maar als je dingen precies wil benaderen en snappen, is het belangrijk het goede etiket te gebruiken."
Tegelijkertijd vindt hij dat politici alles moeten kunnen zeggen in het parlement, ook als het wetenschappelijk gezien niet klopt. Dat Kamervoorzitter Bosma vorige week ingreep toen Dassen "extreemrechts" zei, noemt hij niet logisch.
"De Tweede Kamer is geen wetenschappelijk congres. Het gaat om het retorische effect dat je beoogt. Kijk naar Denk-leider Van Baarle: die noemt het toeslagenschandaal een 'toeslagenmisdaad'. Dan ga je ook niet zitten definiëren, wanneer is iets een affaire of een misdaad?"
Janmaat en Fortuyn
De definities van rechts-radicaal en extreemrechts zijn aan verandering onderhevig. Tot de jaren 90 gebruikten wetenschappers vooral het woord extreemrechts, bijvoorbeeld om de Centrumdemocraten van Hans Janmaat aan te duiden. Vandaag de dag zou die partij waarschijnlijk radicaal-rechts worden genoemd.
Toen de LPF van Pim Fortuyn opkwam, voldeed de term extreemrechts niet meer. Zo predikte die partij bijvoorbeeld geen geweld. Daarop werd radicaal-rechts steeds vaker gebruikt. Die term vonden wetenschappers ook beter passen bij partijen als Vlaams Belang in België en Front National in Frankrijk.
Hoe vervelend Wilders het ook vindt, van het etiket radicaal-rechts komt hij volgens Vossen voorlopig niet af. Ook niet nu zijn anti-islamstandpunten in de ijskast staan.
"Het moet nog blijken voor hoelang dat geldt. Als ze pak 'm beet tien jaar in die ijskast blijven, kan de PVV zich misschien ontwikkelen tot conservatieve partij. Maar voor nu vind ik het nog niet overtuigend en lijkt radicaal-rechts me op z'n plaats."
