Europa moet veel serieuzer rekening houden met een oorlog met Rusland. Die waarschuwing kwam de afgelopen tijd van verschillende Europese legerleiders. Ook de Nederlandse commandant der strijdkrachten Onno Eichelsheim zegt: defensie moet opschalen.
Hij wil geen "paniek zaaien" benadrukt Eichelsheim. "Maar je moet er wel vanuit kunnen gaan dat je daadwerkelijk in zo'n conflict terecht kan komen", zegt hij tegen Nieuwsuur. Militair experts delen de zorgen.
Nederland heeft weinig wapenindustrie, en zal veel over de grens moeten kopen om genoeg "voortzettingsvermogen" te hebben, zegt Hoogleraar Oorlogsstudies Frans Osinga. "Als je in een langdurig conflict komt, wil je niet binnen een paar dagen door je munitie heen zijn. Het materieel en personeel dát het Nederlandse leger heeft, is heel goed. Maar het is te weinig."
Om die reden onderzoekt staatssecretaris van Defensie Christophe van der Maat de mogelijkheid om 17-jarigen met een enquête uit te vragen of zij een vrijwillige bijdrage willen leveren aan de krijgsmacht.
Zonder Amerika kan Europa nu geen slijtageslag met Rusland aangaan.
Om de huidige staat van het Nederlandse leger te begrijpen, moeten we een paar decennia terug in de tijd. Na de Koude Oorlog leek de directe militaire dreiging weg, en besloten veel Europese landen hun leger in te krimpen. In 1997 schortte Nederland de dienstplicht op.
In 1990 had Nederland nog 250.000 manschappen, waarvan ruwweg een vijfde dienstplichtigen, een vijfde beroepsmilitairen en de rest reservisten. Die waren er in overvloed, omdat veel mannen na hun dienstplicht regelmatig bleven oefenen en bij nood konden worden opgeroepen.
Nu heeft het leger minder dan 50.000 manschappen: nul dienstplichtigen, zo'n 41.000 beroepsmilitairen en een kleine 7.000 reservisten.
Voor het grootste deel is die drastische verkleining bewust. "Nederland ging van groot verdedigingsleger naar een kleinere maar flexibele landmacht die samen met andere NAVO-landen missies kon uitvoeren", zegt Dick Zandee, defensiespecialist bij instituut Clingendael.
Herontdekking grondoorlog
Maar inmiddels kampt de krijgsmacht wel degelijk met personeelstekorten. Voor zo'n 10 procent van de functies staan vacatures open. Hoogleraar Oorlogsstudies Frans Osinga wijt dat aan een lager "bewustzijn" onder de bevolking, onder meer door het verdwijnen van de dienstplicht. "En operaties waren ver weg, zoals in Afghanistan. Voor veel mensen was het moeilijk de koppeling te maken wat die met ons te maken hadden."
Zelfs alle functies invullen is niet genoeg, zeggen de militair experts. Sinds de Russische annexatie van de Krim in 2014 is duidelijk dat er een reële militaire dreiging aan de Europese oostgrenzen is. Verschillende rapporten waarschuwen sindsdien dat dit nieuwe tijdperk een andere, veel sterkere defensie vergt. "Onze landmacht voldoet niet aan de NAVO-eisen", zegt Zandee. "Er ontbreken essentiële capaciteiten."
Modern wapentuig blijkt kwetsbaar voor relatief goedkope drones:
Nu maakt de oorlog in Oekraïne voor iedereen pijnlijk duidelijk hoe belangrijk soldaten en grote hoeveelheid munitie zijn, ook in de 21e eeuw. Zandee: "Je kan wel spreken van een herontdekking van de grondoorlog."
Bovenal maakt de oorlog duidelijk hoe reëel de Russische dreiging is. "De NAVO is weer terug naar haar klassieke taak: grondgebied beschermen en zorgen voor afschrikking", zegt Zandee.
Slijtageslag
Osinga benadrukt dat de Russen niet zomaar voor de Nederlandse grens staan, maar dat we wel rekening moeten houden met ambities die verder reiken dan Oekraïne. "Als Rusland met een beperkte eenheid over de grens van de Baltische staten gaat en de NAVO blijkt verdeeld te zijn over een reactie, valt de geloofwaardigheid van de NAVO-strategie volledig uiteen."
Dankzij de militaire slagkracht van Amerika zal de NAVO de sterkere partij zijn in een conflict met Rusland, zegt Osinga. Maar die afhankelijkheid van de Amerikanen vormt een groot risico, mocht Donald Trump worden herkozen als president. Trump zegt Amerika uit de NAVO te willen terugtrekken, of zich in elk geval niet meer hard te willen maken voor NAVO-artikel 5: de gemeenschappelijke verdediging.
"Zonder Amerika kan Europa nu geen slijtageslag met Rusland aan", zegt Osinga. "Rusland is bereid heel veel schade en slachtoffers te incasseren."
Oorlogseconomie
Om zonder Amerikaanse steun Rusland wél af te kunnen schrikken, zal Europa flink moeten investeren in de productie van munitie en materieel. Net als Rusland moeten Europese landen overschakelen op een oorlogseconomie, zegt commandant der strijdkrachten Eichelsheim.
Zandee is het met hem eens. "Onze productie is nu al te weinig om voldoende aan Oekraïne te leveren. Net als Rusland moet je bepaalde industrieën kunnen bevoordelen, bijvoorbeeld door grondstoffen met voorrang naar de defensie-industrie te sturen."
Dienstplicht?
Om het personeelstekort aan te pakken, zouden jongeren gedwongen moeten nadenken over werken bij het leger, vindt Eichelsheim. Nu krijgen jongeren op hun 17e een brief dat de dienstplicht is opgeschort, maar ze oproepbaar zijn als er oorlog uitbreekt. Eichelsheim pleit ervoor om ze daarnaast een enquête in te laten vullen over hun competenties en motivaties om eventueel het leger in te gaan. Een idee dat de staatssecretaris nu dus onderzoekt.
Zandee denkt dat "een beperkte vorm van dienstplicht" de enige oplossing is. Hij erkent wel dat daar nu weinig draagvlak voor is, en ook Osinga ziet nog haken en ogen. "Het is een enorme uitdaging voor defensie om al die dienstplichtigen uit te rusten, te trainen en de administratie bij te houden over het reservistenbestand. Maar het zou wat oplossen, met name de binding met de maatschappij."
