Fractievoorzitter Dilan Yeşilgöz (VVD) maakte vrijdagochtend bekend dat ze niet in een kabinet wil omdat haar partij veel zetels heeft verloren. Wel is ze bereid een centrumrechts kabinet te steunen als een gedoogpartner. Bij Nieuwsuur lichtte ze haar besluit toe. "De kiezer heeft aangegeven dat het anders moet. We zijn tien zetels kwijtgeraakt. Ik vind dan dat wij onze rol beter kunnen pakken vanuit de Kamer."
Met name het moment waarop de VVD dit besluit bekendmaakte, nog voordat er is onderhandeld, wekte kritiek. Yeşilgöz vindt het zelf juist "overzichtelijk" richting andere partijen om nu al aan te geven dat de VVD niet wil doorgaan op dezelfde voet als de afgelopen jaren, waarin de partij regeerde. "We maken een knip met het automatisme van altijd maar doorgaan, niet stilstaan bij wat de burger nou echt zegt hier. Het signaal is duidelijk: niet doorgaan zoals het was."
'Verantwoordelijkheidsvakantie'
Uit de achterban van de VVD klinkt kritiek op het besluit om niet mee te regeren. Zo is een club VVD'ers met de naam Klassiek Liberaal het niet eens met de zet van de partij. VVD-voorzitter van Barendrecht, Leon van Noort: "Doe gewoon mee. Als er één moment is waarop je als VVD je verkiezingsprogramma kunt realiseren met partijen die er net zo over denken, dan is het nu." Van Noort hoort dit geluid bij veel VVD'ers.
Yeşilgöz: "Ik kan het niet nog meer eens zijn. Ik ga wel meedoen, maar er is een verschil tussen verantwoordelijkheid nemen en meedoen en per definitie altijd meebesturen in de zin van: we leveren ministers aan."
Maar volgens Van Noort is dat niet de manier van verantwoordelijkheid nemen die hij graag ziet. "Als je nu zegt, we gaan niet aan het stuur zitten, dan neem je een verantwoordelijkheidsvakantie."
Is dit nu een oprecht besluit van de VVD of een strategie om uiteindelijk meer uit de onderhandelingen te halen? Volgens Van Noort neigt het niet naar het laatste. "Als dit al een tactiek is, dan is het geen handige tactiek. Mensen hebben aangegeven dat ze het zat zijn, geen politieke spelletjes meer willen."
Yeşilgöz zegt dat ze geen politiek spelletje speelt. De komende weken zullen moeten uitwijzen hoe standvastig de partij is in het besluit om alleen als gedoogpartner steun te geven aan een regering.
Verbazing bij partijleiders
PVV-leider Wilders reageerde teleurgesteld op de afwijzing van Yeşilgöz. "Ik snap er niks van, maar laten we hopen dat het op een andere manier nog kan." Ook Omtzigt is verbaasd: "De VVD is uit het afgelopen kabinet gestapt vanwege het migratiestandpunt, omdat ze dat niet konden regelen. Nu zeggen ze eigenlijk 'nu hoeven we het niet te regelen'."
Sinds 2010 zat de VVD altijd in het kabinet. Dat was altijd als grootste partij en altijd onder leiding van premier Rutte.
De VVD-fractie heeft donderdag en vrijdagochtend gediscussieerd over de vraag of de partij mee zou moeten regeren. Daar kwam uit voort dat de partij haar rol het liefst ziet als gedoogpartner in een kabinet van de PVV, NSC en BBB, aldus Yeşilgöz. "Ik leg een vorm van gedogen op tafel. Het is aan anderen om te zeggen wat ze daarmee willen."
Tijdens de campagne sloot Yeşilgöz een regering met GroenLinks-PvdA niet uit, maar stel dat Timmermans de grootste was geworden, dan zou de VVD met dit verlies van tien zetels geen steun hebben gegeven aan een kabinet onder leiding van Timmermans, zegt ze. Het liefst ziet ze een minderheidskabinet met PVV, NSC en BBB, waarin de VVD optreedt als gedoogpartner.
Heikele punten
Als de VVD met de PVV gaat onderhandelen over een gedoogakkoord, dan liggen er punten waarop de partijen ver uit elkaar liggen. De PVV wil bijvoorbeeld een Nexit, de AOW terug naar 65 en het eigen risico afschaffen. "Het is natuurlijk aan de heer Wilders met welke standpunten hij aan tafel komt, maar ik zie zeker mogelijkheden met deze partij. Ook als het gaat om de aandacht voor de middengroepen, ondernemers en als het gaat om zaken als migratie. Dat moet aangepakt worden."
Op voorstel van de PVV is vrijdagochtend met instemming van andere fractievoorzitters een verkenner aangewezen: PVV-senator Gom van Strien. Hij gaat vanaf maandag praten de fractievoorzitters van alle politieke partijen die in de Tweede Kamer zitten.
