De zorgen voor een vogelgrieppandemie onder mensen nemen toe onder virologen. Niet alleen vogels, maar ook zoogdieren als nertsen en zeehonden raken de laatste tijd regelmatig besmet. Vorige maand belandde er in Ecuador zelfs een 9-jarig meisje in het ziekenhuis met een variant van het virus.
Alle reden om goed voorbereid te zijn op een mogelijke vogelgriepuitbraak onder mensen dus. Maar die voorbereiding is nog niet op orde, ziet viroloog Marion Koopmans. "Ik zou graag zien dat er over de hele wereld gerichter gekeken wordt naar bijvoorbeeld nertsenbedrijven. Want het risico is dat áls het virus daar terechtkomt, het zich gaat aanpassen en mogelijk gevaarlijker wordt voor de mens. Dat geldt voor nertsen, dat geldt voor varkens. Daar zou ik graag meer aandacht voor zien."
Ook viroloog Thijs Kuiken vindt het belangrijk "zoveel mogelijk" maatregelen te nemen om te voorkomen dat het virus van dier op mens overspringt. "En om, als dat wel gebeurt, ervoor te zorgen dat we er klaar voor zijn."
Besmette zoogdieren
Het vogelgriepvirus is inmiddels wereldwijd verspreid in een "hoog pathogene" vorm - een variant die heel gevaarlijk is voor vogels. "En een vorm waarvan we weten dat de voorouders af en toe mensen konden besmetten", zegt Koopmans. "En er zijn nu signalen dat er in toenemende mate infecties bij zoogdieren voorkomen. Dat wil je gewoon niet zien."
Waarom er nog niet gevaccineerd wordt begrijp ik niet zo goed.
Bij een Spaanse nertsenfokkerij is het virus mogelijk zelfs van zoogdier op zoogdier overgesprongen, zeggen onderzoekers. "Dat is bijzonder, omdat het erop duidt dat het virus ook van mens op mens over kan gaan", zegt Kuiken. "Dat zou een nieuwe griepgolf kunnen inluiden."
Op dit moment lijkt de vogelgriep nog niet heel gevaarlijk voor mensen. Maar virologen zien dat het virus verandert naarmate het onder de wilde vogelpopulatie circuleert. Zo duiken er nieuwe mengvormen op, die eigenschappen van twee verschillende vormen van het virus bij zich dragen. "En we zien veranderingen optreden als dit virus bij andere diersoorten terecht komt. En als de eigenschappen van het virus veranderen, verandert ook het risico voor de mens", zegt Koopmans.
Varkens monitoren
Als het vogelgriepvirus bijvoorbeeld onder varkens gaat circuleren, is er het risico dat daar een mengvorm ontstaat tussen vogelgriep en griepvirussen die bij varkens voorkomen. "Er zijn voorbeelden in het verleden waarbij grieppandemieën zijn ontstaan door een combinatie van vogelgriep en varkensgriep", zegt Koopmans. "En we weten dat varkens gevoelig zijn voor vogelgriepvirussen. Dus er zijn twee manieren waarop dat tot problemen zou kunnen leiden."
Ze pleit dan ook voor een beter monitoringsprogramma onder varkens, waarbij er goed wordt gekeken wat voor virussen er onder varkens circuleren. "Met wat er nu is aan monitoringssystemen wachten we eigenlijk tot je een circulatie gaat zien bij mensen. Maar dan ben je eigenlijk al te laat."
Vaccineren
Een andere veelgenoemde maatregel tegen vogelgriep is het vaccineren van pluimvee. In sommige landen, zoals China, gebeurt dat al op grote schaal. Veel pluimveehouders en experts vinden dat Nederland daar ook snel mee moet beginnen, maar het kabinet wil nog wachten op onderzoek naar de werking van de vaccins.
"Waarom er nog niet gevaccineerd wordt begrijp ik niet zo goed", zegt viroloog Thijs Kuiken. "Met vaccinatie zou je kunnen voorkomen dat pluimvee besmet raakt met het virus. Dat is beter voor het pluimvee, maar vermindert ook de kans dat het virus overgaat naar mensen die helpen bij het ruimen van pluimveeboerderijen."
Scenario-oefening
Wat Koopmans betreft kan vaccineren ook wel helpen, maar zal het niet doorslaggevend zijn in de strijd tegen de verspreiding van de vogelgriep. "Het probleem is dat het virus nu in wilde vogels zit, en die kun je niet vaccineren. Je kunt de vermeerdering wel verkleinen door pluimvee te vaccineren. Nu doen we dat door geïnfecteerde bedrijven te ruimen, maar dat levert veel dode kippen op. Heel veel."
Wat haar betreft is er nog een andere belangrijke maatregel die ingeschakeld kan worden: een "scenario-oefening". Koopmans: "Stel dat er vroeg of laat toch een nieuw griepvirus wat ook gevaarlijk is voor mensen ontstaat. Wat hebben we dan nodig? Wat moet er dan voorbereid worden? Die oefening zou denk ik heel goed zijn om te doen. Zoiets vergt veel voorbereiding, maar het zou goed zijn daar niet te lang mee te wachten."
