De organisatie die de problemen van gedupeerde ouders in het toeslagenschandaal moet oplossen, dreigt volledig vast te lopen. Werknemers van de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT) verzanden in interne regels en procedures, en het verloop van personeel is enorm. Daarnaast is er sprake van een angstcultuur: ambtenaren durven problemen intern niet aan te kaarten.
Nieuwsuur sprak de afgelopen weken met tientallen medewerkers en oud-medewerkers van de UHT, van onderin de organisatie tot aan de ambtelijke top. Zij willen anoniem blijven, uit angst voor de gevolgen als ze openbaar over de problemen van de UHT spreken. Gezamenlijk schetsen zij een beeld van een organisatie die, onbedoeld, niet de gedupeerde ouder centraal stelt maar de eigen regels en procedures.
Er wordt vooral gezocht naar bewijs om het verhaal van de ouder te wantrouwen.
De toeslagenaffaire draait om duizenden ouders die door de Belastingdienst ten onrechte werden bestempeld als fraudeur, en soms torenhoge boetes moesten betalen. Veel ouders raakten diep in de schulden.
Vrijdag wil staatssecretaris Aukje de Vries (Toeslagen, VVD) aankondigen dat gedupeerde ouders sneller worden geholpen. Zonder maatregelen zouden gedupeerden nog tot in 2027 moeten wachten voordat de UHT alle zaken heeft afgehandeld. Dat moet uiterlijk 2025 worden, zo berichtte Nieuwsuur vorige week al op basis van een concept-Kamerbrief.
De medewerkers die Nieuwsuur sprak reageren cynisch op dat bericht. "De druk om meer zaken sneller af te handelen is heel hoog. Maar hoe dat moet, dat wordt niet gezegd", zegt een van hen.
De persoonlijk zaakbehandelaars, die het contact met ouders onderhouden, moeten vaak weken tot maanden wachten voordat hun aanbevelingen, bijvoorbeeld een compensatievoorstel, intern worden goedgekeurd. "En dan krijg je een dossier soms terug met minimale aanpassingen, en begint alles weer van voren af aan."
Begin 2021 viel het kabinet over het toeslagenschandaal. NOS op 3 legde toen uit hoe het zover kon komen:
De angst om fouten te maken overheerst binnen de UHT. Vooral sinds eind 2021 bekend werd dat ook betrokkenen bij de zogeheten Bulgarenfraude compensatie hadden gekregen. "Dat leidde tot veel stress, en nu durft niemand nog fouten te maken. En dus loopt alles vast", zegt een UHT-medewerker.
In een schriftelijke reactie erkent het ministerie van Financiën dat er "signalen over hoge werkdruk [en] gevoelens van onveiligheid" zijn. "Het is bekend dat er vijf meldingen zijn gedaan bij de vertrouwenspersoon over de werksfeer. Met de melders die dat willen, worden gesprekken gevoerd door de directeur van UHT."
Als je kritiek hebt, word je gezien als lastig.
Alle (oud-)medewerkers die Nieuwsuur sprak, zeggen voor het werk te hebben gekozen om gedupeerde ouders te helpen. Maar de angst vanuit de leiding om fouten te maken, leidt ertoe dat zij geen maatwerk kunnen bieden aan ouders. "Het toeslagenschandaal werd veroorzaakt door een gebrek aan menselijke maat. En die ontbreekt nu opnieuw."
Medewerkers voelen zich niet veilig om de problemen die zij dagelijks tegenkomen aan te kaarten bij de leiding. "Als je kritiek hebt, ook als dat opbouwend is of als je juist oplossingen voorstelt, word je gezien als lastig." Mensen die hun mond wel open doen, krijgen te horen dat hun contract niet wordt verlengd. "Dat is een signaal naar de rest: als je je uitspreekt, overkomt jou hetzelfde."
Snel verloop
Het leidt tot een enorm verloop van personeel binnen de UHT, zeggen vrijwel alle (oud-)medewerkers. Dat wordt bevestigd in vertrouwelijke documenten van de leiding van de UHT, waar Nieuwsuur inzage in had. "Het grootste huidige knelpunt is het feit dat meer dan de helft van nieuw binnengekomen en opgeleide medewerkers binnen een half jaar uitstroomt", staat daarin.
Momenteel heeft de UHT werk voor bijna 1400 voltijdsbanen, maar alleen vorig jaar al zijn honderden medewerkers vertrokken. Dat leidt ertoe dat de ambitie van staatssecretaris De Vries om met meer personeel gedupeerden sneller te helpen, onhaalbaar is, zegt een medewerker. "Ik snap niet dat UHT niet inzet op behoud van personeel", zegt een ander. "Omarm die mensen, houd ze binnen."
Het ministerie erkent dat het verloop "relatief hoog" is. "Inmiddels is begonnen met aannemen van meer mensen in vaste dienst waardoor het verloop omlaag gaat en er meer stabiliteit ontstaat", zegt een woordvoerder. Lees hier de hele reactie.
'Gillend weggerend'
Bij de start van de UHT bestond het merendeel van de werknemers nog uit personeel dat gedetacheerd was vanuit de reguliere Belastingdienst. "Die zijn gillend weggerend", zegt een oud-medewerker. Inmiddels bestaat de UHT nog voor ruim 300 fte aan 'eigen' personeel. De rest wordt extern ingehuurd of bestaat uit uitzendkrachten. "Zij kunnen zich al helemaal niet uitspreken, want dan vliegen ze er meteen uit."
Volgens huidige medewerkers is er sprake van een kanteling in de organisatie. "We worden steeds strenger. De ouder zou leidend moeten zijn. Nu wordt er vooral gezocht naar bewijs om hun verhaal te wantrouwen. En dat zoeken naar bewijs maakt het proces weer stroperiger."
Vakbond FNV herkent de signalen bij de UHT. "Er is sprake van een heel onrustig werkklimaat bij UHT", zegt bestuurder Mieke van Vliet. "Er werken veel vakspecialisten, maar zij hebben geen enkele autonomie. En er is ook geen toekomstperspectief voor de medewerkers, omdat het tijdelijk werk zou zijn." Volgens Van Vliet zou de UHT zelf meer onderzoek moeten doen naar het werkklimaat.
