Kasteel- en landgoedeigenaren vrezen voor verval van cultureel erfgoed als gevolg van de hoge energieprijzen. De particulieren vallen buiten de regeling van het prijsplafond en wonen in grote, zeer slecht geïsoleerde panden. Verduurzamen willen de meesten wel, maar door lastige regelgeving en beperkte subsidies is dit vaak onmogelijk.
Spaarzaam leven is niks nieuws voor mensen die in een bijzonder monument wonen. 's Winters staat bij hen de thermostaat altijd laag en liggen de kledingkasten vol met dikke truien. Alles om geld over te houden voor het bij wet verplichte onderhoud van hun pand.
Maar energieprijzen die de pan uitrijzen, gooien roet in het eten. "Je kan je geld maar één keer uitgeven en dat wordt nu letterlijk opgestookt", vertelt Koos Guis. Hij is al 19 jaar bewoner van een landgoed in Baarn en heeft sinds begin dit jaar een variabel energiecontract. Zijn maandlasten zijn van 600 naar 3000 euro gestegen. "De overheid springt niet bij waardoor we minder of geen onderhoud kunnen doen. Hierdoor zullen er op den duur steeds meer monumenten in verval raken", zegt Guis.
Volgens Robert Croll, voorzitter van de Vereniging Particuliere Historische Buitenplaatsen, moet er snel iets gebeuren. "De mensen die in dit soort panden wonen, steken hier al jaren hun hart en ziel in. Voor velen is het hun levenswerk. Ik verwacht dat veel van hen het met deze prijzen niet gaan redden. Dat gaat ook ten koste van het monument."
Rudi Westendorp woont in Brakel aan de Waal in het kasteel 'T Spijker. De handenbrede tochtkieren tussen de gebrandschilderde ramen maakt hij dicht met zandzakjes. "Dubbel glas mag hier niet."
Bewoners van dit soort monumentale panden konden zich de afgelopen jaren maar moeilijk indekken tegen stijgende energiekosten: van de 40.000 monumenten vallen de ongeveer 1600 kastelen en landhuizen onder een buitencategorie. Verduurzaming is voor die monumenten een hele opgave: dubbel glas in de kozijnen of zonnepanelen op het dak mogen niet zomaar.
Er gelden strenge regels, want de panden moeten zo veel mogelijk in historische staat blijven. Als verduurzaming wel mogelijk is, komt de financiering daarvan vaak uit eigen zak omdat veel aanpassingen aan de monumenten buiten de subsidieregeling voor woningeigenaren vallen.
"In theorie kunnen monumenteigenaren er wel aanspraak op maken, maar in praktijk werkt het vaak niet. Om de historische waarde van een gebouw te behouden, zijn er bijvoorbeeld andere materialen nodig. Die vallen dan buiten de subsidie", vertelt Ilse Koreman, specialist erfgoed en duurzaamheid van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Een goedkope lening bij het restauratiefonds is wel een optie voor deze buitencategorie.
De lol van het wonen in zo'n pand gaat er nu wel vanaf.
Erik Geytenbeek, die al vijftig jaar in kasteel Hindersteyn in de provincie Utrecht woont, heeft - zover mogelijk - zijn kasteel in de jaren 80 kunnen isoleren. Desondanks stijgen zijn energiekosten van 700 naar 3000 euro zodra zijn vaste contract in december afloopt. "Je moet echt een topbaan hebben om dat te kunnen betalen. Ik heb dat geld in ieder geval niet", zegt hij.
Geytenbeek gaat er alles aan doen om de kosten te drukken. Hij zal daarom deze winter nog maar in twee kamers wonen. De andere vijftien kamers blijven deze winter onverwarmd. "Dit is natuurlijk niet bevorderlijk voor het binnenklimaat, alles wordt klam en vochtig. Het stuc valt van de muur en schimmel komt onder de stoelen." Hij ziet het als de enige optie om zijn energiekosten op hetzelfde niveau te houden als voorheen en wellicht blijft er zo geld over voor onderhoud. "Het wordt hier eigenlijk onbewoonbaar. De lol van het wonen in zo'n pand gaat er dan wel vanaf."
