Stijgende prijzen en energiekosten betekent dalende koopkracht. Veel mensen dreigen in serieuze financiële problemen te komen. En dus spraken de fractievoorzitters van de coalitiepartijen (VVD, D66 en ChritenUnie) vandaag in Den Haag over mogelijke maatregelen. Opties zijn er genoeg, maar aan elke oplossing zitten haken en ogen.
Er zijn twee grote knoppen waar het kabinet aan kan draaien. Hoofdeconoom van het Centraal Bureau voor de Statistiek Peter Hein van Mulligen legt het uit.
"Dat is enerzijds iets met prijzen doen, bijvoorbeeld een maximum stellen aan de energieprijzen of belastingen verlagen op allerlei zaken. Anderzijds kan je inkomenssteun geven."
Aan die maatregel zit meteen een nadeel. "Het is lastig om met een inkomensgrens te werken, heel bewerkelijk. Je hebt de Belastingdienst nodig en dat duurt veel langer. Dat kan betekenen dat compensatie voor veel mensen te laat komt. Leuk als je over anderhalf jaar geld terugkrijgt, maar als je nu moet betalen heb je daar niet veel aan. Voor snelle verlichting is een simpele maatregel nodig."
2000 euro
De econoom ziet in andere landen inkomensondersteunende maatregelen. "Een eenvoudige maatregel die we nog kennen van de jaren '90, de Zalmsnip: elk huishouden kreeg 100 gulden per jaar." Een maatregel die het kabinet nu ook kan overwegen? "Het belangrijkste is nu de acute nood. Als binnen een half jaar een eindafrekening voor energie komt, krijgen mensen hoge bedragen voor hun kiezen. 2000 euro aan iedereen, zou kunnen helpen. Dat kost het kabinet dan 16 miljard euro."
Ook aan dit voorstel zit een nadeel. Want niet alleen duur, maar ook heel generiek, waarvan ook huishoudens zonder financiële problemen profiteren. "2000 euro is voor een lager inkomen meer lastenverlagend dan voor een hoog inkomen, dus je helpt de lagere inkomens er wel degelijk mee. En wat je ook doet, het gaat het kabinet veel geld kosten, daar komen ze niet onderuit. Nog een nadeel kan zijn dat je er nog eens 16 miljard mee de economie inpompt en dat kan de inflatie dan weer verder aanjagen."
Het is overigens niet de eerste keer dat de inflatie in Nederland zo hoog is. In de jaren '70 was die net iets minder dan 10 procent. Maar volgens hoofdeconoom van het Centraal Bureau voor de Statistiek Peter Hein van Mulligen is er een groot verschil. "In die jaren werd de inflatie langzaam steeds hoger. Nu is het ineens. Ook stegen de lonen in die jaren veel harder. Dus voor de koopkracht was het veel minder desastreus."
De lonen in Nederland stijgen 2 procent op jaarbasis en de arbeidsmarkt draait goed omdat veel mensen werken. Maar, zegt van Mulligen, "tegen 10 procent inflatie is geen loonstijging opgewassen. De impact was in de jaren '70 echt veel minder groot."
Prikkel
Voor de allerlaagste inkomens is er overigens al een nieuwe steunmaatregel aangekondigd: zij krijgen bovenop de 800 euro energietoeslag nog eens 500 euro om de hoge prijzen te compenseren. Eerder werden de energiebelasting en de brandstofaccijnzen al tijdelijk verlaagd.
"Een verlaging van de btw op energie helpt wel iets, maar het is niet zo dat daarna de energieprijzen dan weer terug zijn op het oude niveau. Over een tijdje wil je dan wel die btw weer heffen en dan schieten de prijzen weer omhoog. En als je een kortingsbedrag geeft, is een ander nadeel dat je de prikkel wegneemt om minder energie te gebruiken. Iets dat het kabinet ook promoot."
In andere Europese landen is er een maximum gesteld aan de energieprijzen. "Daar gaat veel overheidsgeld in zitten en je houdt de stimulans weg om minder fossiele brandstoffen te gebruiken. Praktisch ook lastig uitvoerbaar. Nederland heeft veel energieaanbieders, dus hoe handhaaf je die maximumprijs? In Frankrijk bijvoorbeeld is de rol van de Staat veel sterker en gebruiken ze veel kernenergie. Onze markt is veel meer versnipperd. Lastiger dus om wat te doen omdat het geen overheidsvoorziening is."
Van Mulligen noemt nog een risico. "De energiebedrijven hebben wel de hoge inkoopprijzen, dus wellicht vallen ze om bij een maximumprijs voor de consument. Gaan ze het met verlies redden? Dat is maar de vraag. Je verplaatst het probleem naar de energiemaatschappijen."
Snel handelen
De problemen in Nederland zijn ook zo groot omdat we veel gas gebruiken. Een geval van pech, noemt de econoom het nu. "We hebben ooit besloten om vooral gas te gaan gebruiken door Groningen. En toen de olieprijs steeg, hadden we geluk. Maar nu worden wij harder geraakt. Frankrijk heeft het geluk dat ze fors hebben ingezet op kernenergie."
Ondanks alle haken en ogen is wachten op de beste maatregel bij de huidige maatschappelijke zorgen niet verstandig, vindt Van Mulligen. "Er is geen magische formule. Het is ook niet aan het CBS om die vast te stellen. Maar mensen zien wel een grote ramp op zich afkomen. Het is echt een urgent probleem. We hebben gezien dat als het nodig is we snel kunnen handelen. Kijk maar naar de regelingen tijdens de coronacrisis, die hebben ook miljarden gekost. Het kan dus."
