De Poolse regering lag een paar maanden geleden nog op ramkoers met de Europese Unie. Polen negeerde Europese wetgeving en weigerde de omstreden tuchtkamer, die rechters schorst, te ontmantelen. Maar nu is er oorlog en Polen helpt enorme aantallen vluchtelingen.
Meer dan 2 miljoen Oekraïners zijn de afgelopen weken naar Polen gevlucht. Alleen al het regelen van alle administratie is een enorme klus. De Poolse regering heeft daarom om financiële steun gevraagd van de EU.
De vraag is nu: krijgt Polen alsnog 36 miljard euro? Geld dat juist als strafmaatregel door de EU niet werd uitgekeerd. Kritische rechters, advocaten en verontruste burgers vrezen dat daar een geheel verkeerde boodschap vanuit zou gaan.
Rechtsstaat
Maar voor de nationalistische PiS-regering is het simpel: door de oorlog en vele vluchtelingen is alles anders. De Europese Commissie moet gewoon 36 miljard euro uit het herstelfonds vrijmaken.
Bogdan Rzońca is Europarlementariër van regeringspartij PiS. "We vragen niet om dat geld. Dat geld komt ons om goede redenen toe. Maar zij zeggen: Polen schendt de rechtsstaat. Wat heeft de rechtsstaat hiermee te maken? Niets."
Het geld werd Polen onthouden omdat de regering de onafhankelijkheid van rechters ondermijnt en aantast.
De gerespecteerde rechter Piotr Gąciarek werd vorig jaar geschorst omdat hij omstreden benoemingen van rechters bekritiseerde. "Dat doet pijn. Het is goed dat ik nog college geef, dan blijf ik toch bezig met het recht. Maar niets vervangt mijn normale werk", zegt hij.
Democratischer Polen
Jarenlang hebben rechters als hij en advocaten samen met verontruste burgers actie gevoerd tegen de steeds grotere bemoeienis van de Poolse regering met hun werk. De demonstranten hadden hun hoop gevestigd op de Europese Unie. En de Europese Commissie kwam inderdaad met strafmaatregelen tegen Polen: de 36 miljard euro uit het herstelfonds werd bevroren.
Nu is dus de vrees dat vanwege de Oekraïense vluchtelingencrisis het geld toch wordt vrijgegeven. Hun strijd voor een democratischer Polen is dan voor niets geweest, is de angst. "De EU moet Polen zeker helpen met de vluchtelingen uit de oorlogsgebieden, maar moet tegelijkertijd onverzoenlijk blijven over de aanpak van de achteruitgang van de rechtsstaat in ons land", zegt Eliza Rutynowska, advocaat van de denktank FOR.
Grenzen
PiS-politici rekenen erop dat de Europese Commissie overstag gaat en dat de financiële steun uit het herstelfonds er komt. Europarlementariër Rzońca: "De relatie tussen de Polen en de Europese Commissie is sterk verbeterd. Misschien door de oorlog, of door de manier waarop Polen hulp biedt. Ik weet zeker dat de Europese Unie binnenkort aankondigt dat dat geld Polen wordt toegekend."
Tot ongerustheid van rechters en advocaten. "We kijken naar een dominosysteem. Populisten zullen hetzelfde pad bewandelen. Ze kijken op dit moment hoe ver je kunt gaan totdat de EU reageert", zegt advocaat Rutynowska. "En als die grenzen worden opgerekt, stapje voor stapje, dan zijn er geen grenzen meer aan wat een staat kan doen."
De verwachting is dat de Europese Commissie snel zal beslissen welke steun naar Polen gaat.
