Oekraïne en Rusland spraken elkaar vandaag voor het eerst op hoog niveau sinds de Russische invasie. De ministers van Buitenlandse Zaken Dmitro Koeleba en Sergej Lavrov ontmoetten elkaar in de Turkse stad Antalya. Tot concrete afspraken kwam het niet. Maar is er echt niets bereikt? Wie verder kijkt, ziet meer, zegt Robert Serry, de eerste Nederlandse ambassadeur in Oekraïne en tevens oud-diplomaat bij de Verenigde Naties.
"Opmerkelijk is namelijk de ontmoeting zelf. Dat dat is gelukt, is een teken dat er iets lijkt te veranderen aan de Russische kant. Nu praten ze toch weer met een van de vertegenwoordiger van wat zij zien als de 'fascistische kliek'."
Serry denkt dat Rusland beseft dat ze het het regime in Kiev niet meer omver kunnen werpen. "Die wens lijkt te zijn vervallen doordat Rusland het gesprek met Koeleba is aangegaan."
Moskou neemt die stap nu omdat het niet loopt zoals ze hadden verwacht. "Poetin gelooft in zijn eigen retoriek. Dat het makkelijk zou zijn om de Oekraïners op andere gedachten te kunnen brengen. Maar de Russen hebben nog niet één doel verwezenlijkt."
Wat weten we eigenlijk van de staat van het Russische leger?
Als deze twee ministers weer afspreken - wat overigens nog niet is gebeurd - zou dit de opmaat kunnen worden naar een gesprek tussen de Oekraïense president Volodymyr Zelensky en Vladimir Poetin, denkt Serry. "Als het ergens vandaan moet komen, moet dat vanuit deze twee ministers komen."
De twee overlegden zo'n anderhalf uur. Belangrijk gespreksonderwerp was het instellen en handhaven van humanitaire corridors, waardoor burgers belegerde steden veilig kunnen verlaten en konvooien met hulpgoederen de steden juist kunnen bereiken. Maar Lavrov wees die eis van de hand omdat hij er niet over zou kunnen beslissen.
Een staakt-het-vuren is volgens de oud-diplomaat altijd de eerste stap bij echte onderhandelingen. "Pas dan kan je onderhandelen over eisen. Zo'n pauze heb je nodig voor politieke vooruitgang."
Serry spreekt uit ervaring. Hij zat in het Midden-Oosten aan de onderhandelingstafel om Israël en de Palestijnen dichter bij elkaar te brengen. Oekraïne zou volgens Serry bereid zijn zich neutraal te verklaren als andere landen die status willen garanderen. Dat zou betekenen dat Oekraïne afziet van het NAVO-lidmaatschap. "Daar zou voor de Oekraïners dan wel iets tegenover moeten staan. Een concreet perspectief bijvoorbeeld op het EU-lidmaatschap."
Beloften
Ook Zelensky zei deze week dat zijn land het NAVO-lidmaatschap niet langer nastreeft omdat de NAVO "niet bereid lijkt om Oekraïne toe te laten". Ook zei hij dat hij openstaat voor gesprekken over de door Rusland gesteunde separatistische regio's. Het streven van Oekraïne naar het NAVO-lidmaatschap is door Poetin aangehaald als een rechtvaardiging voor zijn besluit om Oekraïne binnen te vallen.
"Oekraïne betekent grensland. Het heeft er altijd een beetje tussen gebungeld", zegt Serry. "En dat speelt mee in deze oorlog. Het Westen heeft vage beloftes gedaan over een NAVO-lidmaatschap. Beloften die verwachtingen hebben geschept in Oekraïne en achterdocht bij Moskou. Als dat zo blijft, lossen we niets op."
Hij is dan ook niet blij met de uitlatingen van premier Mark Rutte vanavond, die zegt dat Oekraïne niet moet rekenen op een snel EU-lidmaatschap. "Dat zal maanden of jaren duren, als het er al ooit van zal komen", aldus Rutte tijdens een informele EU-top in Versailles.
Lichtpuntjes
Serry gelooft juist in een compromis. "Maar dan moeten ze een concreet lidmaatschap bij de EU worden geboden. Daarin kunnen we helpen. Hou toch op met die onduidelijkheid. Met een duidelijk perspectief op Europa kunnen we de bittere pil verzachten. Daar ligt een rol weggelegd voor de EU."
Hij ziet ook nog een rol voor de Turkse president Erdogan. "Ergens moet Poetin een knieval gaan maken en dat wil hij liever doen met iemand als Erdogan dan met Emmanuel Macron of Joe Biden. Dus potentieel kan Erdogan een belangrijke rol gaan spelen. Maar we moeten nog voorzichtig zijn. Er zijn wat lichtpuntjes en daar wil ik altijd naar blijven kijken. Optimisme heb ik geleerd."
